Απάντηση στον ισχυρισμό του Θ. Πάγκαλου ότι «Τα φάγαμε όλοι μαζί»

Όλοι θυμούνται την παρακάτω δήλωση που έκανε ο Θ. Πάγκαλος στη Βουλή στις 21.9.2010, για την οποία έγραψε και σχετικό βιβλίο:

«Η απάντηση εις την κατακραυγή που υπάρχει εναντίον του πολιτικού προσωπικού της χώρας, “πώς τα φάγατε τα λεφτά”, που μας ρωτάει ο κόσμος, είναι αυτή: Σας διορίσαμε. Τα φάγαμε όλοι μαζί, μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς, εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής»

Αρχικά, θεώρησα σωστή την υπόψη δήλωση με βάση αρκετές προσωπικές εμπειρίες αλλά και κάποιες σχετικές ιδέες των Π. Κονδύλη και Κ. Καστοριάδη {παρακάτω παραπομπές [1] και [2]}. Παρ’ όλα αυτά εξακολούθησα να προβληματίζομαι. Δεν φαινόταν απόλυτα σωστή αυτή η θέση, ότι δηλαδή η ευθύνη της οικονομικής κρίσης ήταν απλά ζήτημα κλιμάκωσης  του ποσοστού της ευθύνης μεταξύ πολιτών και πολιτικών.

Τελικά, πιστεύω πως βρήκα την απάντηση στο κείμενο της Hannah Arendt “Collective Responsibility”, όπου διακρίνεται σαφώς η “ευθύνη” από την “ενοχή”. Τα πιο ενδιαφέροντα σχετικά αποσπάσματα του κειμένου τα παραθέτω πιο κάτω:

[… Υπάρχει ένα είδος ευθύνης για πράγματα που κάποιος δεν έχει κάνει, ενώ θα έπρεπε ή θα όφειλε να είχε κάνει κάτι για να τα αποτρέψει ή για να τα διορθώσει. Μπορεί μεν να θεωρηθεί υπεύθυνος γι’ αυτά, αλλά όχι ένοχος για πράγματα που συνέβησαν χωρίς τη δική του ενεργή συμμετοχή.

Ο ισχυρισμός «είμαστε όλοι ένοχοι» πρακτικά απαλλάσσει σε μεγάλο βαθμό αυτούς που είναι πραγματικά ένοχοι. Ισοδυναμεί με έκφραση αλληλεγγύης προς του δράστες, τους πραγματικούς ενόχους. Γιατί, εκεί όπου όλοι είναι ένοχοι, κανείς δεν είναι ένοχος.

Αντίθετα με την ευθύνη, η ενοχή πάντοτε ξεχωρίζει· είναι αυστηρώς προσωπική. Αναφέρεται σε πράξεις και όχι σε προθέσεις ή πιθανότητες.

Σε αντίθεση με τη νομική επιστήμη και τους ηθικούς κανόνες, όπου αυτό που κρίνεται είναι η πράξη του συγκεκριμένου ατόμου και όχι της ομάδας (ακόμα κι αν το άτομο ανήκει σε μια εγκληματική οργάνωση, αυτό που κρίνεται είναι η δράση του προσώπου, ο βαθμός συμμετοχής του, ο ρόλος κ.τ.λ. και όχι η ομάδα), η συλλογική ευθύνη φαίνεται να εφευρέθηκε για να καλύψει πολιτικές σκοπιμότητες. …]

Ολόκληρο το σχετικό κείμενο της H. Arendt βρίσκεται εδώ: http://www.respublica.gr/2018/02/post/arendt-responsibility/

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] “Η σημερινή κατάσταση του «πολιτικού κόσμου» δεν απέχει ουσιαστικά από τη γενική κατάσταση του περιούσιου λαού και αποτελεί επίσης ισχυρότατο εμπόδιο για την εκλογίκευση της εθνικής πολιτικής. Αν ο «πολιτικός κόσμος» κάποτε εμφανίζεται χειρότερος από τον «λαό», ενώ είναι απλώς ίδιος, ο λόγος είναι ότι ο «λαός» ή όσοι μιλούν εκάστοτε στο όνομά του έχουν ένα τακτικό πλεονέκτημα απέναντι στον «πολιτικό κόσμο»: μπορούν να τον αποκαλούν ανίκανο η διεφθαρμένο χωρίς να φοβούνται δυσάρεστες συνέπειες — απεναντίας μάλιστα, αποκτούν πολύτιμους και εξαργυρώσιμους τίτλους δημοσίων κηνσόρων. Αλίμονο όμως σ’ έναν κοινοβουλευτικό πολιτικό αν τολμήσει να αποκαλέσει τον δήμο ηλίθιο ή ιδιοτελή κι αδιάφορο για το εθνικό μέλλον. H σταδιοδρομία του σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από την ικανότητά του να εγκωμιάζει τις μεγάλες ψυχικές αρετές και την ευθυκρισία ή τουλάχιστον το αλάνθαστο ένστικτο «του λαού μας».” Π. Κονδύλης

[2] “Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα.” Κ. Καστοριάδης.