Οι απειλές της Αγκυρας. Του Χρήστου Ροζακη, 12.6.2022. [Περί των ισχυρισμών της Τουρκίας ότι η Ελλάδα στρατιωτικοποιεί τα νησιά.]

Πηγή: http://www.ananeotiki.gr/el/articles.php?tid=12756&page=1

Πρό­σφα­τα η χρό­νια αι­τί­α­ση της Τουρ­κί­ας κατά της Ελλά­δας ότι στρα­τιω­τι­κο­ποιεί πα­ρά­νο­μα τα απο­στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­να, με βάση συμ­βα­τι­κά κα­θε­στώ­τα, ακραία ανα­το­λι­κά νη­σιά του Αιγαί­ου, έχει πά­ρει νέες δια­στά­σεις. Η­ Τουρ­κία ισχυ­ρί­ζε­ται πλέ­ον ότι η απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση υπήρ­ξε όρος κυ­ριαρ­χί­ας των νη­σιών από την Ελλά­δα, και, συ­νε­πώς, το κα­θε­στώς στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σής τους θέ­τει σε αμ­φι­βο­λία την ίδια την ελ­λη­νι­κή κυ­ριαρ­χία πάνω σε αυτά. Ο κ. Τσα­βού­σο­γλου, μά­λι­στα, απει­λεί ότι αν η Ελλά­δα δεν πά­ρει πίσω τη στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση, θα υπάρ­ξουν ενέρ­γειες που δεν κα­το­νο­μά­ζει, στην κα­τεύ­θυν­ση αλ­λα­γής της ελ­λη­νι­κής κυ­ριαρ­χί­ας. Πίσω από αυτή τη ρήση υπάρ­χει η υπόρ­ρη­τη πα­ρα­δο­χή ότι η κυ­ριαρ­χία θα με­τα­βι­βα­στεί στο διά­δο­χο κρά­τος της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας, την Τουρ­κία, μια και το προη­γού­με­νο κα­θε­στώς των εν λόγω νη­σιών ήταν υπαγ­μέ­νο σε αυ­τήν.

Ας δού­με, εν συ­ντο­μία, ποια εί­ναι η νο­μι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα σχε­τι­κά με τα νη­σιά. Για τα ελ­λη­νι­κά νη­σιά του συ­στή­μα­τος των Στε­νών (Σαμο­θρά­κη και Λήμνος) υπήρ­ξε χω­ρι­στή Σύμ­βα­ση, η Σύμ­βα­ση της Λωζάν­νης – που δεν πρέ­πει να συγ­χέ­ε­ται με τη Συν­θή­κη ει­ρή­νης της Λωζάν­νης, παρά το γε­γο­νός ότι χρο­νο­λο­γι­κά ταυ­τί­ζο­νται (1923). Η­ Σύμ­βα­ση αυτή, στην προ­σπά­θεια των εμπνευ­στών της να δια­τη­ρή­σουν τα Στενά ανοι­χτά στη ναυ­σι­πλο­ΐα, απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σε τα πλη­σί­ον στα Στενά τουρ­κι­κά (Ιμβρος, Τένε­δος και Λαγού­σες νή­σοι) και ελ­λη­νι­κά νη­σιά, προς απο­φυ­γήν ενό­πλων ενερ­γειών που θα μπο­ρού­σαν να στα­θούν εμπό­διο στην ελευ­θε­ρο­πλο­ΐα στα Στενά, λόγω της εγ­γύ­τη­τας των νη­σιών αυ­τών με τα Δαρ­δα­νέλ­λια.

Το κα­θε­στώς, πά­ντως, αυτό δεν μα­κροη­μέ­ρευ­σε, κα­θώς οι πο­λι­τι­κές συν­θή­κες της επο­χής με­τα­βλή­θη­καν άρ­δην και ο επι­κεί­με­νος πό­λε­μος με τις δυ­νά­μεις του Αξονα κα­τέ­στη­σε πα­ρω­χη­μέ­νη την απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση των νη­σιών. Με πί­ε­ση από πλευ­ράς Τουρ­κί­ας κα­ταρ­γή­θη­κε η Σύμ­βα­ση της Λωζάν­νης και αντι­κα­τα­στά­θη­κε από τη Συν­θή­κη του Μοντρέ (1936), η οποία δεν προ­έ­βλε­πε πια ρή­τρες απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης, κι έδι­νε στην Τουρ­κία πίσω την κυ­ριαρ­χία των Στε­νών, δια­τη­ρώ­ντας την ελευ­θε­ρία της ναυ­σι­πλο­ΐ­ας. Το γε­γο­νός ότι δεν υπάρ­χει ρητή ανα­φο­ρά στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης των ελ­λη­νι­κών νη­σιών δεν μπο­ρεί να θε­ω­ρη­θεί ση­μα­ντι­κό, δε­δο­μέ­νου ότι η Συν­θή­κη του Μοντρέ κα­τάρ­γη­σε ολο­κλη­ρω­τι­κά τη Σύμ­βα­ση της Λωζάν­νης και τις σχε­τι­κές δια­τά­ξεις, όπως προ­κύ­πτει από το προ­οί­μιο της πρώ­της συμ­φω­νί­ας. Εξάλ­λου εί­ναι και κάτι που απο­δέ­χθη­κε η ίδια η Τουρ­κία, διά στό­μα­τος του υπουρ­γού των Εξω­τε­ρι­κών, κ. Αράς, ενώ­πιον της τουρ­κι­κής Εθνο­συ­νέ­λευ­σης, στη φάση κύ­ρω­σης της Συν­θή­κης του Μοντρέ.

Σχε­τι­κά µε την απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση των κε­ντρι­κών ακραί­ων ελ­λη­νι­κών νη­σιών, η Συν­θή­κη ει­ρή­νης της Λωζάν­νης πε­ριέ­χει ρή­τρα απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης, η οποία και προ­βλέ­πει με­ρι­κή απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση των νη­σιών. Δύο πα­ρα­τη­ρή­σεις σχε­τι­κά με αυ­τήν: πρώ­τη πα­ρα­τή­ρη­ση, το κα­θε­στώς της απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης, στην πε­ρί­πτω­ση αυτή, εί­ναι ένα προ­σω­ρι­νό κα­θε­στώς, που επι­βάλ­λε­ται αμέ­σως μετά το τέ­λος των εχθρο­πρα­ξιών ανά­με­σα στα μέρη, και απο­βλέ­πει στην απο­φυ­γή επα­νά­λη­ψής τους, με την απου­σία στρα­τιω­τι­κών δυ­νά­με­ων στην κρί­σι­μη πε­ριο­χή. Οταν οι συν­θή­κες με­τα­βλη­θούν και υπάρ­χει πραγ­μα­τι­κή βελ­τί­ω­ση των σχέ­σε­ων των αντι­μα­χο­μέ­νων, τότε το κα­θε­στώς αυτό κα­ταρ­γεί­ται. Στην πε­ρί­πτω­ση των ελ­λη­νο­τουρ­κι­κών σχέ­σε­ων η βελ­τί­ω­ση των σχέ­σε­ων το­πο­θε­τεί­ται στο 1930, όπου και οι επα­φές γί­νο­νται φι­λι­κές, με την προ­σέγ­γι­ση των δύο ηγε­τών, Βενι­ζέ­λου και Κεμάλ, και τη σύ­να­ψη σχε­τι­κής συμ­φω­νί­ας, που την επι­βε­βαιώ­νει πα­νη­γυ­ρι­κά. Κατά συ­νέ­πεια, η απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση κα­ταρ­γεί­ται τη στιγ­μή εκεί­νη και, φυ­σι­κά, δεν ανα­βιώ­νει, με τη δυ­σχέ­ραν­ση των σχέ­σε­ων το 1974.

Δεύ­τε­ρη πα­ρα­τή­ρη­ση: Η κυ­ριαρ­χία των ελ­λη­νι­κών νη­σιών επι­κυ­ρώ­νε­ται απλά με τη Συν­θή­κη ει­ρή­νης της Λωζάν­νης, η οποία την επι­σφρα­γί­ζει. Τα νη­σιά έχουν πε­ριέλ­θει στην Ελλά­δα με το τέ­λος των νι­κη­φό­ρων πο­λέ­μων κατά της Τουρ­κί­ας το 1913, και τις απο­φά­σεις των δυ­νά­με­ων που ακο­λου­θούν. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, όπως ανα­φέ­ρε­ται και στη σχε­τι­κή επι­στο­λή της ελ­λη­νι­κής αντι­προ­σω­πεί­ας στον ΟΗΕ­, η Συν­θή­κη ει­ρή­νης, όσον αφο­ρά το εδα­φι­κό κα­θε­στώς, εί­ναι αντι­κει­με­νι­κή, δηλ. δη­μιουρ­γεί μια αντι­κει­με­νι­κή κα­τά­στα­ση που πη­γαί­νει πολύ πέ­ραν από τον χρό­νο λει­τουρ­γί­ας της και εγκα­θι­δρύ­ει μια κα­τά­στα­ση ένα­ντι όλων. Και σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, αν οι εμπνευ­στές της ήθε­λαν να θέ­σουν όρους κυ­ριαρ­χί­ας θα έπρε­πε ρητά να το το­νί­σουν στο κεί­με­νο της Συν­θή­κης. Περιο­ρι­σμοί κυ­ριαρ­χί­ας δεν νο­ού­νται υπόρ­ρη­τα. Κατά συ­νέ­πεια, η απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση της Λωζάν­νης απο­τε­λεί πα­ρω­χη­μέ­νο κα­θε­στώς, και η στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση των νη­σιών εί­ναι απο­τέ­λε­σμα της άμε­σης απει­λής που αυτά δέ­χο­νται από την ύπαρ­ξη της 4ης τουρ­κι­κής στρα­τιάς, που στρα­το­πε­δεύ­ει στις απέ­να­ντι από αυτά ακτές.

Τέλος, η Συν­θή­κη των Παρι­σί­ων (1947), που επι­στρέ­φει την κυ­ριαρ­χία των Δωδε­κα­νή­σων στην Ελλά­δα, πε­ριέ­χει ρή­τρα απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης, την οποία, όμως, δεν εί­ναι δυ­να­τόν να επι­κα­λε­στεί η Τουρ­κία, παρά τον αντι­κει­με­νι­κό χα­ρα­κτή­ρα αυ­τής της Συμ­φω­νί­ας, διό­τι δεν εί­ναι συμ­βαλ­λό­με­νο μέ­ρος. Η­ Συν­θή­κη απο­τε­λεί res inter alios acta για την Τουρ­κία, και κατά συ­νέ­πεια δεν εί­ναι δυ­να­τόν να την επι­κα­λεί­ται νο­μί­μως.

Σχε­τι­κά τώρα με την απει­λή του κ. Τσα­βού­σο­γλου ότι θα υπάρ­ξουν μέ­τρα κατά της δή­θεν ελ­λη­νι­κής πα­ρα­νο­μί­ας. Ποια εί­ναι αυτά τα μέ­τρα. Πιθα­νόν ο κ. Τσα­βού­σο­γλου να υπο­νο­εί ότι θα φέ­ρει το θέμα ενώ­πιον των υπο­λοί­πων με­ρών της Συν­θή­κης της Λωζάν­νης ή των δια­δό­χων τους, ού­τως ώστε να τους πεί­σει να λά­βουν θέση απέ­να­ντι στη δή­θεν πα­ρα­νο­μία και να τερ­μα­τί­σουν τη Συν­θή­κη, ως απο­τέ­λε­σμα πα­ρα­βί­α­σής της. Σύμ­φω­να με το Δίκαιο των Συν­θη­κών, και συ­γκε­κρι­μέ­να τη Σύμ­βα­ση για το Δίκαιο των Συν­θη­κών (1969) μια ση­μα­ντι­κή πα­ρα­βί­α­ση μιας πο­λυ­με­ρούς συν­θή­κης από ένα από τα μέρη της επι­τρέ­πει στα μέρη να την επι­κα­λε­στούν και να ανα­στεί­λουν τη λει­τουρ­γία της, με­τα­ξύ αυ­τών και του μέ­ρους που την έχει πα­ρα­βιά­σει (άρ­θρο 60). Αλλά πρώ­τα πρέ­πει όλα τα συμ­βαλ­λό­με­να μέρη να συμ­φω­νή­σουν για την πα­ρα­βί­α­ση και, δεύ­τε­ρον, να προ­βούν στη λήψη μέ­τρων κατά της Ελλά­δας. Αλλά όπως προ­α­να­φέ­ρα­με, η Συν­θή­κη της Λωζάν­νης δη­μιουρ­γεί ένα αντι­κει­με­νι­κό κα­θε­στώς κυ­ριαρ­χί­ας, που δεν ανα­τρέ­πε­ται, ακό­μη κι αν αυτή κα­ταρ­γη­θεί ή ανα­στα­λούν οι σχε­τι­κές δια­τά­ξεις. Δεν εί­μα­στε ακό­μη εκεί και δεν πρό­κει­ται να υπάρ­ξει τέ­τοιου εί­δους κύ­ρω­ση εις βά­ρος της χώ­ρας μας, για­τί απλού­στα­τα τα μέρη θα δια­πι­στώ­σουν το πόσο έωλα εί­ναι τα επι­χει­ρή­μα­τα της Τουρ­κί­ας.

Εν κα­τα­κλεί­δι, λοι­πόν, πι­στεύω ότι τα επι­χει­ρή­μα­τα της Τουρ­κί­ας δεν έχουν κα­μία απο­λύ­τως βα­ρύ­τη­τα, και θα εξα­φα­νι­στούν με την πά­ρο­δο του χρό­νου. Θα πρέ­πει, πά­ντως, να εί­μα­στε προ­σε­κτι­κοί για­τί ο κ. Ερντο­γάν δεν απο­κλεί­ε­ται να προ­βεί σε μο­νο­με­ρείς ενέρ­γειες εις βά­ρος της χώ­ρας μας, με την προ­ο­πτι­κή να αλ­λά­ξει τον ρου της Ιστο­ρί­ας σε προ­ε­κλο­γι­κή πε­ρί­ο­δο, που δια­φαί­νε­ται ιδιαί­τε­ρα σκλη­ρή γι’ αυ­τόν και που μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε απώ­λεια της εξου­σί­ας του. Με πρό­σχη­μα τα όσα έχουν λε­χθεί από τον ίδιον και τους υπουρ­γούς του, μπο­ρεί να επι­χει­ρή­σει μια κα­τά­λη­ψη ελ­λη­νι­κού νη­σιού, ή ακό­μη πι­θα­νό­τε­ρο, με προ­κλή­σεις να υπο­χρε­ώ­σει τη χώρα σε απά­ντη­ση σε αυ­τές, που μπο­ρεί να γε­νι­κεύ­σουν τη ρήξη, με απρό­βλε­πτες συ­νέ­πειες εις βά­ρος και των δύο με­ρών.

* Ο κ. Χρή­στος Ροζά­κης εί­ναι ομό­τι­μος κα­θη­γη­τής του Πανε­πι­στη­μί­ου Αθη­νών.