Πηγή: https://www.kathimerini.gr/opinion/563080918/karnavaliki-politiki-diamartyria/
Οτι αδιάφορες, φαιδρές ή ναρκισσιστικές τηλεπροσωπικότητες μπορούν να εκλεγούν στην Ευρωβουλή το γνωρίζουμε εδώ και χρόνια. Πέρυσι, είδαμε ένα πιο σπάνιο φαινόμενο: την εκτόξευση ενός σχεδόν πολιτικά ανύπαρκτου προσώπου στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής. Η εκλογή Κασσελάκη στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έδειξε πόσο μπορεί να εκπλήξει μια ανοιχτή εκλογική διαδικασία στην εποχή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ).
Τώρα, το φαινόμενο της εκλογής Κασσελάκη κορυφώθηκε στην Κύπρο. Στις πρόσφατες ευρωεκλογές, ο εικοσιτετράχρονος ανεξάρτητος υποψήφιος Φειδίας Παναγιώτου (Φειδίας, όπως είναι γνωστός στο νησί) όχι μόνο εξελέγη, αλλά αναδείχθηκε στην τρίτη πολιτική δύναμη, με σχεδόν 20% των ψήφων. Πρόκειται για πρωτοφανές γεγονός.
Ο Φειδίας, χωρίς σπουδές ή τυπικά προσόντα, ομολογεί ότι δεν ψήφισε ποτέ, ούτε έχει ιδέα για την Ευρωβουλή. «Παιθκιά, δεν ξέρω τίποτα από πολιτική, αλλά θέλω να μάθω», έλεγε προεκλογικά. Αν και πολιτικά άγνωστος, είναι γνωστός influencer στα ΜΚΔ, με 2,5 εκατ. ακολούθους στο YouTube. Πείσμων, αστείος κι ενθουσιώδης, τηλεσκηνοθετεί τον εαυτό του για τα ΜΚΔ – από την αγκαλιά του με τον Ελον Μασκ, την ταφή του σε φέρετρο για μια βδομάδα μαζί με ένα φίδι, μέχρι γραφικά επεισόδια από εξωτικά ταξίδια του ανά τον κόσμο.
Ενα πρωτοφανές κοινωνικό γεγονός δεν εξηγείται αιτιοκρατικά. Μπορούμε, όμως, εκ των υστέρων, να δούμε τι το κατέστησε δυνατό και να το ερμηνεύσουμε. Δύο παράγοντες ήταν καθοριστικοί στην εκλογή του Φειδία.
Πρώτον, τα ΜΚΔ είναι δομικό στοιχείο της ζωής στις σημερινές κοινωνίες, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Η ιδιαιτερότητα των ΜΚΔ είναι αφενός ο αδιαμεσολάβητος χαρακτήρας της επικοινωνίας (δεν χρειάζεσαι, πλέον, τα ΜΜΕ για τη μαζική επικοινωνία), αφετέρου η αυτο-σκηνοθεσία (τα άτομα σκηνοθετούν τον εαυτό τους, προσδίδοντας επιμελημένη οικειότητα ή εκκεντρικότητα στην επικοινωνία). Στο μέτρο που η πολιτική προϋποθέτει την επικοινωνία, με δεδομένη τη μαζική χρήση των ΜΚΔ, τα εμπόδια εισόδου νέων παικτών στην πολιτική αγορά είναι μικρότερα από ποτέ. Αν αυτοί οι παίκτες είναι χαρισματικοί και επιδέξιοι, όπως ο Φειδίας, αποκτούν εύκολα διαδικτυακό ακροατήριο.
Δεύτερον, η έντονη δυσαρέσκεια με το κυπριακό πολιτικό σύστημα υποβόσκει για χρόνια. Σε έρευνες του Ευρωβαρόμετρου, μόνο ένας στους δέκα Κυπρίους εμπιστεύεται τα κόμματα. Στη συνείδηση του πολίτη, τα κατεστημένα κόμματα είναι συνώνυμα της αναξιοκρατίας, της διαφθοράς και της στασιμότητας. Στις ευρωεκλογές, πάνω από τους μισούς εγγεγραμμένους ψηφοφόρους γύρισαν την πλάτη στην επίσημη πολιτική. Ο πολίτης νιώθει παγιδευμένος: καλούμαι να επιλέξω, σκέφτεται, μεταξύ κομμάτων που, κατά βάση, απορρίπτω. Ωστόσο, πρέπει να επιλέξω. Το δίλημμα είναι εξουθενωτικό. Μέχρι τώρα, το απαντά είτε διά της αλαλίας (απέχει) είτε διά της κραυγής (αντισυστημική ψήφος). Τώρα το απάντησε διά της χλεύης.
Η πολιτική ψήφος σε έναν απολιτικό υποψήφιο συνιστά παράδοξο. Οσοι τον ψήφισαν μόνο για να διαμαρτυρηθούν, θα μπορούσαν να είχαν ψηφίσει ένα μικρό κόμμα – το ακροδεξιό ΕΛΑΜ, το φιλελεύθερο Volt ή το γραφικό Κόμμα Κυνηγών. Γιατί τον απολιτικό Φειδία;
Ο Φειδίας ψηφίστηκε ως καρναβαλικό happening, όχι ως πολιτική πρόταση. Ψηφίζοντάς τον, οι πολίτες δεν εκφράζουν απλώς διαμαρτυρία: διακωμωδούν την κατεστημένη πολιτική. Είναι σαν να απαντάς σε ένα σχόλιο βγάζοντας τη γλώσσα, χειρονομώντας ασεβώς ή κραυγάζοντας. Η ά-λογη κίνηση κείται εκτός του υφιστάμενου γλωσσικού παιγνίου, υπονομεύοντας τον μέχρι τώρα έλλογο χαρακτήρα του. Δεν συνεισφέρει στον κυρίαρχο πολιτικό λόγο, αλλά καταδεικνύει την παράλογη ή ανορθόλογη μορφή του, όπως οι ντανταϊστές καλλιτέχνες, πριν από έναν αιώνα, διαμαρτύρονταν για τη φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου παρωδώντας τον «ορθολογισμό» που οδήγησε σε αυτόν. Στο παράλογο αντιδρά κανείς παρά-λογα, στη θεσμισμένη γελοιότητα με παρωδία, στην κατεστημένη σοβαροφάνεια με χλεύη.
Το καρναβαλικό στοιχείο βασίζεται στην εκκεντρικότητα· χλευάζει ιεραρχικές σχέσεις· συμφύρει αντιθέσεις· ασεβεί απέναντι στα πολιτικώς σεβαστά. Ο Φειδίας βγάζει τη γλώσσα στο κυπριακό πολιτικό σύστημα ποικιλοτρόπως. Είναι νεότατος, όταν οι άλλοι είναι «γέροι». Μιλάει αυθόρμητα, αστεία, και κυπριακά, όταν οι πολιτικοί μιλούν ξύλινα, ρομποτικά και «καθωσπρέπει». Εμφανίζεται δημοσίως με σορτς, όταν οι πολιτικοί αυτοστραγγαλίζονται στις γραβάτες τους. Στους τεχνικούς της εξουσίας δεν αντιπαραθέτει καλύτερη πολιτική γνώση, αλλά το αντίθετο: ομολογώντας την άγνοιά του καταδεικνύει την κενότητα της δήθεν γνώσης τους, τις πλασματικές δεξιότητές τους, τον αυτοεξυπηρετικό πατριωτισμό τους. Παρωδώντας την επίσημη πολιτική, αντιστρέφει το ερώτημα: Αν αυτοί που δήθεν ξέρουν μας οδήγησαν στο σημερινό χάλι, μήπως να δοκιμάσουμε αυτούς που δεν ξέρουν; Δεν πρόκειται τόσο για εξύμνηση της άγνοιας, όσο για χλευασμό της κατεστημένης «γνώσης».
Ψηφίζοντας τον απολιτικό Φειδία, το ένα πέμπτο των Κυπρίων ψηφοφόρων επέλεξε τον τρελό του χωριού που διακωμωδεί το σύστημα. Η διακωμώδηση ανοίγει ρωγμές αλλά δεν αλλάζει δομές. Η πολιτική αλογία υποσκάπτει αλλά δεν θεσμίζει. Η πολιτική δεν παύει να είναι έλλογη δραστηριότητα και, ως τέτοια, η μόνη δυνατή να συγκροτήσει θεσμούς. Τα κόμματα είναι απαραίτητα γιατί, κατ’ αρχήν, εκφράζουν αξιακές προτεραιότητες και στρατηγικές για τα κοινά. Οι ρωγμές που δημιουργεί η καρναβαλική αλογία επιτρέπουν σε νέα λουλούδια να ανθίσουν, καθιστώντας δυνατή την ανάπλαση του πολιτικού τοπίου. Το παράλογο ανανεώνει δυνητικά το έλλογο, αρκεί να βρεθούν οι πολιτικοί φορείς που θα το επιχειρήσουν.
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick
Αλέξανδρος Τζιρκώτης Alexandros Tzirkotis 