Στην αυγή ενός αβέβαιου κόσμου. Του Νίκου Κωνσταντάρα από την Καθημερινή, 11.2.2024

Πηγή: https://www.kathimerini.gr/opinion/562876630/stin-aygi-enos-avevaioy-kosmoy/

Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα πιθανώς σηματοδοτούν το τέλος του συστήματος διεθνούς διακυβέρνησης που θεσπίστηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οσο δυσλειτουργικό και αν ήταν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ από την αρχή, δεν είχε φθάσει στο σημερινό σημείο αμφισβήτησης. Από τα πέντε μόνιμα μέλη, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία βρίσκονται σε μία πλευρά (η λεγόμενη Δύση), ενώ η Ρωσία και η Κίνα βρίσκονται στην ετερόκλητη ομάδα των BRICS, ή του «Παγκόσμιου Νότου». Την ίδια ώρα, άλλες μεγάλες χώρες –μεταξύ αυτών η Ινδία, η Ιαπωνία και η Γερμανία, με τις ισχυρές οικονομίες τους– βρίσκονται εκτός του πυρήνα της διεθνούς εξουσίας. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο ότι το σχήμα που διαμορφώθηκε από τους νικητές του πολέμου δεν αντιπροσωπεύει τις πολιτικές δυναμικές τού σήμερα, όσο ότι δεν λειτουργεί. Με τα βέτο των μόνιμων μελών, το Συμβούλιο Ασφαλείας αδυνατεί να διαφυλάξει την ειρήνη. Ή να την επαναφέρει.

Οι ΗΠΑ και η Ρωσία δύσκολα θα συμφωνήσουν σε οτιδήποτε, όσο ο Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται στην εξουσία και ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται χωρίς ορατό τέλος. Η Κίνα έχει αποδείξει ότι προτιμάει την αποδυνάμωση των ΗΠΑ παρά τη συνεργασία μαζί τους για την εξασφάλιση της σταθερότητας. Ετσι, η Ρωσία αντέχει τις δυτικές κυρώσεις και τις απώλειες στον πόλεμο. Και όσο αντέχει η Ρωσία, όσο το Ισραήλ συνεχίζει την καταστροφή της Γάζας, τόσο αποδυναμώνονται οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους. Η ήδη εμφανής απώλεια κύρους και επιρροής των ΗΠΑ συμβάλλει καθοριστικά στην αστάθεια που σηματοδοτούν οι δύο πόλεμοι. Επειδή η Αμερική φαίνεται να μη διαθέτει το ειδικό βάρος να καθοδηγήσει τις εξελίξεις όπως θέλει, επειδή οι αντίπαλοι του σημερινού συστήματος αποκτούν δύναμη και αυτοπεποίθηση, θα αυξάνονται οι φωνές για την ανατροπή ή τον εκσυγχρονισμό του.

Αυτό ίσως να μη σημαίνει άμεση μετάβαση σε έναν κόσμο όπου νέοι οργανισμοί, με άλλες ηγέτιδες δυνάμεις, θα καθορίζουν τις τύχες των λαών. Πιθανότερο είναι να ενταθεί ο διαχωρισμός μεταξύ αντίπαλων στρατοπέδων, με διάφορες χώρες «μπαλαντέρ» μεταξύ τους (όπως επιδιώκει να είναι η Τουρκία του Ερντογάν). Ο ΟΗΕ θα συνεχίσει να υπάρχει, περισσότερο ως αρένα λεκτικών αντιπαραθέσεων παρά ως χώρος εξεύρεσης λύσεων στις διενέξεις. Σε αυτόν τον κόσμο, προτεραιότητα κάθε χώρας θα είναι η επιβίωση μέσω της εξασφάλισης ισχυρών συμμάχων και της αποδυνάμωσης των αντιπάλων. Θα δυσχεραίνει περαιτέρω τις συνεννοήσεις που απαιτούνται για τη λύση των μεγάλων προκλήσεων της κλιματικής κρίσης, της μαζικής μετανάστευσης, της κλιμακούμενης αντιπαλότητας μεταξύ κρατών, της πόλωσης εντός χωρών κ.ά. Καθοριστικής σημασίας είναι ότι σήμερα δεν υπάρχει το αντίστοιχο της Αμερικής του 1945, μιας χώρας τόσο ισχυρής που, μετά το μεγαλύτερο αιματοκύλισμα που γνώρισε ο κόσμος, μπορούσε να διαμορφώσει τη διεθνή σκηνή σχεδόν όπως ήθελε και να επιτύχει τέτοιο βαθμό ευημερίας (αν όχι για όλους τους πολίτες της) που και οι αντίπαλοι ζήλευαν την ποιότητα ζωής του λαού της.

Σήμερα ζούμε την πτώση αυτής της Αμερικής. Οχι τόσο της στρατιωτικής και οικονομικής υπερδύναμης (καθώς παραμένει ισχυρότατη σε αυτά τα σημεία), αλλά της ιδέας μιας χώρας-προτύπου για τον υπόλοιπο κόσμο. Σήμερα βλέπουμε ότι οι ΗΠΑ δεν είναι αυτό που ήταν, ούτε στο εξωτερικό ούτε στο εσωτερικό. Γι’ αυτό, μέσα στους ανεμοστρόβιλους της εποχής, προτεραιότητα κάθε χώρας είναι να κρατήσει ζωντανή τη φλόγα της ταυτότητάς της, την ιδέα τού τι θέλει. Και να γνωρίζει με ποιες εσωτερικές δυνάμεις, και με ποιες φιλίες, θα το επιτύχει.