Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το τέλος του καπιταλισμού, στην παρούσα μορφή του, είναι κοντά. Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι τί θα ακολουθήσει. Αυτό πραγματεύεται το νέο βιβλίο του Θεοδώρου Π. Λιανού. Αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όποιον αναρωτήθηκε ποτέ για το μέλλον της ανθρωπότητας
Πηγή: https://www.protagon.gr/epikairotita/vivlioparousiasi-to-mellon-tou-kapitalismou-44342939175
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα συνοδεύτηκε κατά τους τελευταίους τρεις αιώνες από πρωτοφανή οικονομική ανάπτυξη. Η φράση –έμβλημα του καπιταλισμού “ή αναπτύσσεσαι ή πεθαίνεις” έφερε τα αναμενόμενα. Όμως, “όλα αλλάζουν και τίποτα δεν μένει”. Ο καπιταλισμός, θύμα της επιτυχίας του και της απληστίας που καλλιέργησε έχει φθάσει στο τέλος του. Όποιος βλέπει την πραγματικότητα χωρίς παραμορφωτικούς φακούς το αντιλαμβάνεται εύκολα παρατηρώντας όσα συμβαίνουν στην διεθνή πολιτική, στην οικονομία, στον πλανήτη.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το τέλος του καπιταλισμού, στην παρούσα μορφή του, είναι κοντά. Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι τί θα ακολουθήσει: ένας νέου τύπου σοσιαλισμός; ένα σύστημα σταθερής οικονομίας στο όρια του πλανήτη; μια πραγματικά μεικτή οικονομία;
Αυτά είναι τα θέματα που πραγματεύεται το νέο βιβλίο του Θ. Λιανού. Αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όποιον αναρωτήθηκε ποτέ για το μέλλον της ανθρωπότητας. Υπάρχει βέβαια και η κρυφή αγωνία, στο πίσω μέρος του μυαλού πολλών, για το αν η ανθρωπότητα έχει την πολυτέλεια του χρόνου να βρει το νέο σύστημα που θα διασφαλίσει την επιβίωσή της, πριν κατασπαραχθεί από τα τερατώδη προβλήματα που δημιούργησε.
Τα κύρια πλεονεκτήματα του βιβλίου είναι η απλότητα και η σαφήνεια. Το βιβλίο διαβάζεται ιδιαιτέρως εύκολα, παρά τη σοβαρότητα των θεμάτων που πραγματεύεται. Ο συγγραφέας βοηθά τον αναγνώστη να περιηγηθεί σε μια τεράστια βιβλιογραφία ιδεών παρουσιάζοντας γεγονότα για την τρέχουσα κατάσταση της ανθρωπότητας, τα κύρια επιχειρήματα των ανταγωνιστικών ιδεών για την οργάνωση της κοινωνίας και της οικονομίας, καθώς και μια σύντομη αλλά εις βάθος αξιολόγηση αυτών των ιδεών.
Ίσως όμως το σημαντικότερο πλεονέκτημα του βιβλίου είναι ότι ο συγγραφέας ενσωματώνει τη ανάγκη για βιωσιμότητα στην αξιολόγηση κάθε συστήματος και εφοδιάζει την/τον αναγνώστρια/τη με τα εργαλεία για να θέσει καλύτερες εκδοχές παλαιών ερωτήσεων και να διαμορφώσει τη δική της/του γνώμη.
Το περιεχόμενο του βιβλίου μπορεί να χωριστεί σε τέσσερεις ενότητες.
Η πρώτη ενότητα παρουσιάζει διάφορες απόψεις που έχουν διατυπωθεί για το μέλλον του καπιταλισμού: από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ένγκελς μέχρι τον Κέυνς και σύγχρονους οικονομολόγους, κοινωνιολόγους, και πολιτικούς επιστήμονες.
Η δεύτερη ενότητα εξετάζει τα σύγχρονα δεδομένα για την κατάσταση του πλανήτη και τον παγκόσμιο πληθυσμό με έμφαση στα προβλήματα του σύγχρονου καπιταλισμού – οικονομικά, κοινωνικά, και περιβαλλοντικά.
Η τρίτη ενότητα εξηγεί πώς ο αυξανόμενος πληθυσμός και οι περιορισμένοι πόροι της Γης θα φέρουν οικονομικές και πολιτικές αλλαγές, μικρούς και μεγάλους πολέμους, και θα οδηγήσουν σε αναζήτηση νέων μορφών κοινωνικής οργάνωσης.
Η τέταρτη ενότητα περιγράφει και αξιολογεί μερικά εναλλακτικά μοντέλα που έχουν προταθεί, και συγκεκριμένα τα μοντέλα της σταθερής οικονομίας, του συμμετοχικού σοσιαλισμού, της αποανάπτυξης, του οικο-σοσιαλισμού, και το κομμουνιστικό μοντέλο του Όσκαρ Λάνγκε.
Η/ο αναγνώστρια/της θα απολαύσει την ανάγνωση αλλά ταυτόχρονα θα βρει τις ιδέες του βιβλίου ανησυχητικές. Όχι τόσο λόγω της απαισιοδοξίας του ίδιου του συγγραφέα, αλλά επειδή θα γίνει σαφές ότι η έλλειψη απαισιοδοξίας (ή η σκόπιμη αποφυγή της) επέτρεψε στις ανθρώπινες κοινωνίες να ζουν και να ονειρεύονται πέραν των δυνατοτήτων τους. Δημιούργησε κοινωνίες εν τέλει αυτοκαταστροφικές – κοινωνίες που δεν φροντίζουν ένα μεγάλο μέρος του τρέχοντος πληθυσμού αλλά ούτε και τις μελλοντικές γενιές των ανθρώπων, τα μη ανθρώπινα ζώα, το περιβάλλον. Δημιούργησε σαθρές κοινωνίες που δεν αναγνωρίζουν το κόστος που έχουν οι αποφάσεις τους σε άλλους ανθρώπους, στα άλλα ζώα, στη φύση. Αλλά… το παγκόσμιο ΑΕΠ οκταπλασιάστηκε (σε πραγματικές τιμές) στα τελευταία 60 χρόνια. Θα περίμενε κανείς, απλοϊκά σκεπτόμενος, ότι τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι το 1960 θα ήταν σήμερα λυμένα, τουλάχιστον κατά τα 7/8 τους. Είναι;
Η ενσωμάτωση του θέματος της βιωσιμότητας και των ορίων που θέτει ο πλανήτης και η τεχνολογία αφυπνίζει – αποκαλύπτει ότι ο πολιτικός λόγος σήμερα στηρίζεται σε ιδέες για τον κόσμο, την οικονομία, και το πώς πρέπει να ζούμε που είναι κίβδηλες και δεν υπηρετούν εν τέλει τη δημοκρατία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την προστασία της φύσης και των αδυνάμων. Ο άνθρωπος έχει γίνει ο μεγαλύτερος εχθρός του είδους του.
Μπορεί κανείς να πει –παραφράζοντας τον Γκάντι– ότι η ποιότητα ενός πολιτισμού φαίνεται από το πώς αντιμετωπίζει τους πιο αδύναμους. Στο βιβλίο η φτώχεια και η ανισότητα αποτελούν κύρια σημεία της κριτικής κάθε συστήματος, όμως απουσιάζει μια συζήτηση για τη χρήση (“εκμετάλλευση” είναι και αυτή) αισθανόμενων πλασμάτων –των μη ανθρώπινων ζώων– ως μέσα παραγωγής και τη συνεχή καταστροφή των ενδιαιτημάτων όσων μη ανθρώπινων ζώων ζουν ακόμα ελεύθερα στη φύση. Καθώς κανένα οικονομικό σύστημα δεν φαίνεται να θεωρεί τα άλλα ζώα μέλη της ηθικής κοινότητας, τα συμφέροντά τους δεν εμφανίζονται ούτε στη συζήτηση για το μέλλον του καπιταλισμού του κ. Λιανού.
Όμως, αυτή η συζήτηση απορρέει από όσα περιγράφονται για την υπερκατανάλωση και την καταστροφή του περιβάλλοντος που δημιουργεί ο αυξανόμενος ανθρώπινος πληθυσμός με τις αυξανόμενες ατομικές και συνολικές ανάγκες του, και από τις ηθικές αξίες που θέλει να προάγει η ανθρωπότητα αλλά δεν φαίνεται να το πετυχαίνει. Πείνα, ανισότητες κάθε είδους, πολεμικές συγκρούσεις, δυστυχία, πόνος. Αυτά υπάρχουν αυτή τη στιγμή και αυτά δείχνουν ότι η ποιότητα του πολιτισμού μας είναι χαμηλή. Αν λάβουμε υπόψη και το τί κάνουμε στα μη ανθρώπινα ζώα και τη φύση, η ποιότητα του πολιτισμού μας είναι ακόμα χαμηλότερη.
Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ένα πολιτικό πρόσωπο που να έχει πετύχει κάτι θετικό για αυτά τα θέματα χωρίς να έχει επιβαρύνει άλλους ανθρώπους σε κάποια άλλη γωνιά της χώρας του ή της Γης. Ένα είναι σίγουρο: η ξέφρενη ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας έχει γίνει εις βάρος των –κάθε είδους– αδυνάμων και η πολιτική as usual δεν έχει υπηρετήσει τα συμφέροντα όλων εξίσου. Οι Ερινύες που θα καταστρέψουν το σημερινό σύστημα έχουν ήδη γεννηθεί και αναπνέουν πάνω μας.
Διαβάζοντας το βιβλίο νιώθεις ότι αυτό που έχουμε ανάγκη δεν είναι μια δυνατή οικονομία αλλά ένας πολιτικός λόγος και μια εναλλακτική οργάνωση κοινωνίας που να ενώνει τους ανθρώπους και να εγγυάται την ειρήνη. Η πολιτική θα πρέπει να δημιουργήσει άλλα επιχειρήματα, άλλη ηθική, άλλους στόχους από αυτούς που έχει σήμερα. Έτσι, η συζήτηση για το μέλλον του καπιταλισμού κάνει φανερή την ανάγκη να στραφούμε σε πιο ανθρώπινους και πιο βιώσιμους στόχους όταν συζητάμε για την οικονομία, την “ανάπτυξη”, και την “ευημερία” των κοινωνιών. Η οικονομία θα πρέπει να γίνει μέσον και όχι αυτοκαταστροφή, η “ανάπτυξη” και η ευημερία θα πρέπει να οριστούν σε σχέση με τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη, την ισότητα —όχι με κάποιον χρηματικό δείκτη.
Αυτό, νομίζω είναι το συμπέρασμα του βιβλίου. Θα πρέπει να δούμε “αλλιώς” τους στόχους της ανθρωπότητας. Αν δεν το κάνουμε, θα καταλήξουμε να γράψουμε μια σύγχρονη παραλλαγή του μύθου του Ερυσίχθονα ο οποίος εμφανίζεται στον επίλογο.
Δεν είμαι η μόνη που πιστεύω ότι είναι ώρα να σκεφτούμε κάπως διαφορετικά το μέλλον των κοινωνιών μας – είμαι σίγουρη ότι αυτό το βιβλίο θα λειτουργήσει ως σήμα αφύπνισης και ως ενοποιητικό κάλεσμα για δράση, ανεξάρτητα από τις πολιτικές πεποιθήσεις του καθενός.
Η Αναστασία Ψειρίδου είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Μικροοικονομικής και Οικονομικής της Βιωσιμότητας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Πηγή: Protagon.gr
Αλέξανδρος Τζιρκώτης Alexandros Tzirkotis 