Σημειώσεις ΑΤΖ:
Εξετάζει κυρίως τη στάση των διανοουμένων έναντι στον μαρξισμό, τον κομμουνισμό, τον καπιταλισμό και την φιλελεύθερη δημοκρατία.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ (15)
Εξετάζει λιγότερο τη συμπεριφορά και τις αντιλήψεις των ακραιφνών κομμουνιστών και περισσότερο των φιλοκομμουνιστών διανοουμένων που δεν είναι μέλη του ΚΚ. Οι τελευταίοι ενώ ελέγχουν και κατηγορούν τις δημοκρατίες ακόμα και για το παραμκρό “στραβοπάτημα” παραβλέπουν ή και συγχωρούν τα εγκλήματα των κομμουνιστικών καθεστώτων, πιστέυοντας ότι υπηρετούν μια κατά τη γνώμη τους ορθή θεωρία. Γιατί στη Γαλλία επανέρχεται ο μαρξισμός αφού η οικονομική της εξέλιξη διέψευσε τις προβλέψεις του; Γιατί υποστηρίζεται όλο και περισσότερο η θεωρία του προλεταριάτου και του ΚΚ αφού η εργατική τάξη συνεχώς μειώνεται; Γιατί πολλοί διανοούμενοι μαρξιστές μιλούν, σκέφτονται και δρουν μ’ αυτό τον τρόπο; Το σύνορο μεταξύ αριστεράς – δεξιάς δεν είναι πλέον καθόλου σαφές. Στόχος είναι η ανάπτυξη και αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με τις συνταγές μόνο μιας ιδεολογίας.
Μέρος Πρώτο
ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ (19)
Κεφάλαιο 1
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ (21)
Ο διαχωρισμός αριστεράς – δεξιάς δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, παρά μόνο στη φαντασία των οπαδών τους.
ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΟΣ ΜΥΘΟΣ (22)
Η Γαλλία είναι η πατρίδα του ανταγωνισμού αριστεράς – δεξιάς, σε αντίθεση με τη Βρετανία. Η Γαλλική Επανάσταση έγινε βίαια από την αστική τάξη (“αριστερά”) εναντίον του αυταρχισμού της εκκλησίας και της αριστοκρατίας. Στην Αγγλία η μετάβαση από τον αυταρχισμό του θρόνου και της εκκλησίας στον κοινοβουλευτισμό επήλθε ομαλά και σταδιακά από τον 17ο αι., λίγο πολύ με τη συναίνεση των πολιτικών κομμάτων. Η Γαλλική Επανάσταση έκοψε το γαλλικό έθνος στα δυο, δημιουργώντας δύο ομάδες που συνεχίζουν να αντιπαρατίθενται (την αριστερά και τη δεξιά [κάτι ανάλογο με τους Βενιζελικούς – Βασιλικούς στην Ελλάδα και μετέπειτα με τον Εμφύλιο Πόλεμο]. Η κάθε μια αποτελείται από ένα σωρό υποομάδες που ενώνονται μόνο όταν έχουν να αντιμετωπίσουν κάποιο κοινό αντίπαλο. Μερικές δεκαετίες αργότερα την αντιμοναρχική “αριστερά” την αντικατέστησε η αντικαπιταλιστική αριστερά, που διεκδικούσε δημόσια ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και κρατική οργάνωση της οικονομίας. Στην πραγματικότητα η μαρξιστική αριστερά αντικατέστησε την αστική τάξη, που είχε ανατρέψει τον αυταρχισμό της εκκλησίας και των αριστοκρατών. Τώρα το προλεταριάτο θε έφερνε την τάξη αντί του χάους της ελεύθερης αγοράς. Όταν οι σοσιαλιστές κυβέρνησαν οι κομμουνιστές έγιναμ το κυρίως εργατικό κόμμα. Τα κόμματα της αριστεράς συνέπρατταν μόνο όταν θεωρούσαν πως είχαν να αντιμετωπίσουν κοινό εχθρό.
ΑΠΟΣΥΝΔΕΣΗ ΑΞΙΩΝ (29)
Ο ΡΑ φέρνει διάφορα ιστορικά και άλλα παραδείγματα που τείνουν να αποδείξουν ότι οι διαφορές δεξιάς – αριστεράς είναι διαφορές μεθόδων και όχι ουσίας.
Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΤΩΝ (37)
Η αριστερά διαμορφώθηκε αντιπολιτευόμενη, μόλις όμως νίκησε και κυβέρνησε αποδείχθηκε πως δεν εκπροσωπούσε την ελευθερία απέναντι στην εξουσία αλλά μια εξουσία απέναντι σε μια άλλη. Οι εθνικοποιήσεις που επιδιώκει η αριστερά απλά μεταφέρουν τον έλεγχο και την όποια καταπίεση από τους ιδιώτες στο κράτος, και μάλιστα γιγαντώνοντάς την γιατί το κράτος γίνεται ο μοναδικός εργοδότης.
Στο καπιταλιστικό σύστημα η φορολόγηση συνιστά εργαλείο περιορισμού του χάσματος πλουσίων – φτωχών. Όμως ο ανταγωνισμός επιβάλλει κάποιο βαθμό ανισότητας. Ο κεντρικός σχεδιασμός του κομμουνιστικού συστήματος και πάλι επιβάλλει κάποιο βαθμό ανισότητας εφόσον ενδιαφέρει η αύξηση της παραγωγής – προκειμένου να ευνοηθούν οι πιο δραστήριοι.
ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (45)
Α
Τα βασικά χαρακτηριστικά της αριστεράς είναι: (1) Εναντίωση στο παλαιό καθεστώς. (2) Κοινωνική δικαιοσύνη. (3) Πλήρης απασχόληση. (3) Εθνικοποίηση μέσων παραγωγής. Ταυτόχρονα η αριστερά δεν έχει το σθένος να καταγγείλει τον σταλινικό ολοκληρωτισμό.
Η Μ. βρετανία κατάφερε χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια να γελοιοποιήσει το φασισμό. Δεν υπάρχει εκεί κομμουνιστικό κόμμα, μόνο αριστερές ιδέες. Η Αγγλία πέτυχε να εφαρμόσει φιλεργατικές και σοσιαλιστικές μεταρυθμίσεις χωρίς να χυθεί αίμα. Οι Άγγλοι συζητούν μόνο για ιδέες που επηρεάζουν την πραγματκότητα, την οποία ενδιαφέρονται να βελτιώσουν. Αντιθέτως οι Γάλλοι συζητούν για ιδεολογίες, χωρίς να ασχολούνται με την τρέχουσα πραγματικότητα. Αυτό επιτείνει τις εσωτερικές συγκρούσεις που προκαλεί στη Γαλλία η αριστερά.
Β
Την αριστερά εμψυχώνουν 3 ιδέες, όχι απαραίτητα αντιφατικές, αλλά συνήθως αποκλίνουσες: (1). Ελευθερία ενάντια στην αυθαιρεσία των εξουσιών και υπέρ των ατομικών δικαιωμάτων (φιλελεύθερη). (2). Οργάνωση, ώστε μια ορθολογική τάξη να πάρει τη θέση της παράδοσης ή της αναρχίας των ατομικών πρωτοβουλιών (οργανωτική). (3). Ισότητα ενάντια σε προνόμια καταγωγής και πλούτου (εξισωτική).
Η οργανωτική αριστερά τείνει να γίνει είτε αυταρχική (η δημοκρατία δεν της επιτρέπει γρήγορη εφαρμογή των σχεδίων της), είτε εθνική/εθνικιστική (αφού το κράτος διαθέτει την απαραίτητη ισχύ επιβολής), είτε ιμπεριαλιστική (για να εξασφαλίσει τους απαραίτητους πόρους). Η φιλελεύθερη αριστερά εναντιώνεται στο ισχυρό κράτος και επομένως στο σοσιαλισμό, προσβλέποντας στο διεθνισμό (που μόνο με τα όπλα μπορεί να επιβληθεί). Η εξισωτική αριστερά πολέμα συνεχώς τους πλούσιους και ισχυρούς, οι οποίοι όμως άλλοτε ταυτίζονται και άλλοτε αντιπαλεύουν μεταξύ τους. Επομένως, ποια είναι η αληθινή αριστερά;
Τι συμβαίνει στις ΗΠΑ που δεν υπάρχει αριστερό κόμμα; Είτε έχουν λύσει το πρόβλημα των μη προνομιούχων είτε πρέπει να δημιουργηθεί ένα φιλεργατικό κόμμα, στα πρότυπα των ευρωπαϊκών κομμάτων, για να το λύσει. Οι Ευρωπαίοι αριστεροί υποστηρίζουν τη δεύτερη λύση, η οποία θα μπορούσε να υλοποιήσει στις ΗΠΑ το όραμα της αριστεράς για κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας κ.λπ. Αλλά γιατί να χρειάζεται ένα τέτοιο κόμμα αφού οι ίδιοι οι Αμερικανοί δεν νιώθουν την ανάγκη του; Και, είναι αριστερός ο κομμουνιστής που διεκδικεί την ελευθερία όλων των λαών αλλά παραβλέπει την καταπίεση των Πολωνών, των Τσέχων κ.α. από την ΣΕ;
Κεφάλαιο 2
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (57)
Ο μύθος της επανάστασης διαπνέει την αριστερά. Έχει τη ρίζα του στη Γαλλική Επανάσταση, αν και μετά το 1791-92 σχεδόν όλοι αντιλαμβάνονταν την Επανάσταση ως καταστροφή. Παρόλα αυτά στις δεκαετίες που ακολούθησαν ξεχάστηκε η καταστροφή και ο τρόμος που επικρατούσε εκείνη την περίοδο, και απόμεινε στη μνήμη μόνο το μεγαλείο της Επανάστασης. Ορισμένοι θεωρούν ότι οι απαραίτητες μεταρυθμίσεις μπορούν να γίνουν ειρηνικά και μόνο όπου είναι απολύτως απαραίτητο να εφαρμοστούν με τη βία. Άλλοι, ίσως η πλειοψηφία της αριστεράς, θεωρούν τη βίαιη επανάσταση επιβεβλημένη.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ (58)
Επανάσταση είναι η αιφνίδια αντικατάσταση ενός καθεστώτος από ένα άλλο. Μπορεί αυτή η διαδικασία να περιλαμβάνει βία, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο. Η Γαλλική Επανάσταση ήταν βίαιη, όχι όμως άλλες επαναστάσεςι όπως οι βιομηχανικές, η φιλεργατική επανάσταση που έγινε στην Αγγλία μεταξ΄τ 1945-50 κ.λπ. Στην συνέχεια εξετάζονται διάφορα γεγονότα που συνιστούν επαναστάσεις.
Ο λογικός άνθρωπος, ιδίως ο άνθρωπος της αριστεράς, θα όφειλε να προτιμά τις ειρηνικές μεταρρυθμίσεις αντί τη βίαιη επανάσταση, όπως οφείλει να προτιμά την ειρήνη από τον πόλεμο, τη δημοκρατία από το δεσποτισμό. Μπορεί ορσμένες φορές να χρειάζεται βίαιη επανάσταση αλλά αυτή δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός. Παρόλο που η Γαλλία γνώρισε πολλές βίαιες επαναστάσεις δεν μπόρεσε να φέρει την οικονομική μεταρρύθμιση (επανάσταση) που έγινε δυνατή στην Αγγλία. Οι ΗΠΑ που έχουν ένα μακρόχρονο σύνταγμα που ποτέ δεν το άλλαξαν, κατάφεραν να κάνουν πολλές επωφελείς μεταρρυθμίσεις. Τα κεθεστώτα που πέφτουν από λαϊκές εξεγέρσεις ή πραξικοπήματα είναι συνήθως πιο ανθρώπινα απ’ ότι οι νικητές τους. Καταρρέουν από πολιτικά και όχι από ηθικά σφάλματα που έκαναν. Οι προλεταριακές επαναστάσεις, όπως όλες οι επαναστάσεις του παρελθόντος, φέρνουν βίαια μια ελίτ στη θέση μιας άλλης.
ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (65)
Υπάρχει η αίσθηση ότι η μεταρρύθμιση αλλάζει κάτι συγκεκριμένο ενώ η επανάσταση αλλάζει τα πάντα, χωρίς να τα προσδιορίζει. Η μεταρρύθμιση είναι πληκτική, πεζή, η επανάσταση ερεθιστική, ποιητική. Από πού προκύπτει ότι, όπως λέει ο Μαρξ, η συμφιλίωση των ανθρώπων πρέπει να επέλθει από τη νίκη μόνο μιας τάξης; Η λέξη επανάσταση απέκτησε κύρος που δεν της αρμόζει. Γιατί πρέπει να υπάρξουν εκατόμβες θυμάτων για να αλλάξει κάτι;
Είναι πιθανό το σοβιετικό σύστημα να έχει κατά βάθος ένα σύστημα αξιών πλήρως αντίθετο με το δυτικό, όμως προς το παρόν τα δύο συστήματα αλληλοκατηγορούνται για την παραβίαση κοινών αξιών. Για παράδειγμα η μεταξύ τους διένεξη αναφορικά με το σύστημα ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και τον κεντρικό ή όχι σχεδιασμό της οικονομίας αφορά περισσότερο τα “μέσα” παρά τους “στόχους”.
ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (76)
Ο ΡΑ προσπαθεί να ερευνήσει τα βαθύτερα αίτια της σύγκρουσης Α. Καμύ – Ζ. Π. Σαρτρ (ΑΚ – ΖΠΣ) σχετικά με το ζήτημα του κομμουνισμού όπως εφαρμόστηκε στη ΣΕ.
Οι μεταφυσικές τους θέσεις δεν απέχουν πολύ: ο Θεός είναι νεκρός και το σύμπαν δεν έχει κανένα νόημα για τον άνθρωπο. Αυτή η γενική γραμμή προκύπτει από τα έργα και των δύο, αν και με διαφορετικό στυλ. Και οι δυο είναι ανθρωπιστές. Προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο, να απελευθερώσουν τους καταπιεσμένους. Μάχονται ενάντια στην αποικιοκρατία, το φασισμό, τον καπιταλισμό.
Ο ΑΚ ανήκει στην αριστερά. Απόδειξη: όταν η Ισπανία έγινε δεκτή στην UNESCO διαμαρτυρήθηκε, ενώ δεν έκανε το ίδιο με την είσοδο σ’ αυτήν της ΣΕ και της Τσεχοσλοβακίας.
Ο ΖΠΣ με Το Είναι και το Μηδέν δεν δέχεται την εσχατολογία (που πρεσβεύει ο κομμουνισμός). Το άτομο είναι πλήρως ελεύθερο να επιλέξει τους στόχους και τους συντρόφους του διακινδυνεύοντας να κάνει και λάθος. Σ’ αυτό θα συμφωνούσε ο ΑΚ.
Επομένως πού διαφωνούν; Διαφωνούν ως προς τη στάση τους έναντι της ΣΕ και του κομμουνισμού, όταν αποκαλύφθηκε με αδιάσιστα στοιχεία ο ολοκληρωτισμός του σοβιετικού καθεστώτος. Ο ΑΚ το καταδίκαζε μαζί με τους Ευρωπαίους αριστερούς που δεν το αποδοκίμαζαν. Ο ΖΠΣ δεν το αποδοκίμαζε παρόλο που γνώριζε τις ωμότητές του και επιπλέον κατηγορούσε τον ΑΚ για τη στάση του.
Γιατί η αντιπαράθεσή τους εντάθηκε σε τόσο μεγάλο βαθμό; Κανένας από τους δυο δεν είναι ούτε κομμουνιστής ούτε “ατλαντιστής”. Και οι δυο δέχονται ότι ότι υπάρχουν ανισότητες και στις δύο πλευρές. Ο ΑΚ καταγγέλλει και τις δύο. Ο ΖΠΣ μόνο τη μία.
Ο ΑΚ κατηγορεί συνολικλά το σοβιετικό καθεστώς ως ολοκληρωτικό, που το εμπνέει και το δικαιώνει μια φιλοσοφία. Οι σοβιετικοί δεν αναγνωρίζουν καμιά αιώνια ηθική αξία πέραν της πάλης των τάξεων. Θυσιάζουν ανθρώπους για να πετύχουν υποτίθεται ένα τέλος της ιστορίας (το σοσιαλισμό), κάτι που σε κάθε περίπτωση είναι ασύμβατο με τον υπαρξισμό.
Το ότι ο ΖΠΣ δεν αρνείται τις ωμότητες του σοβιετικού καθεστώτος ενώ ο ΑΚ τις καταγγέλλει δεν θα είχε σημασία αν ο ΑΚ δεν απέρριπτε ταυτόχρονα και το επαναστατικό σχέδιο του κομμουνισμού, ενώ ο ΖΠΣ εξακολουθούσε να το υποστηρίζει αλλά χωρίς να προσχωρεί σ’ αυτό.
Ο ΑΚ θέτει το εξής ερώτημα στους ΖΠΣ και Φρ. Ζανσον: Αναγνωρίζετε ότι στο σοβιετικό καθεστώς την εκπλήρωση του επαναστατικού σχεδίου ή όχι; (Δηλ., θεωρείτε ότι ο τρόπος που κυβερνά είναι ο κατάλληλος για να εφαρμοστεί το “σχέδιο” του Μαρξ;). Ο ΦΖ απάντησε τελείως ασαφώς και υπευφεύγοντας λέγοντας ότι: αυτό που μπορεί να πει είναι ότι αν και ο σταλινισμός δεν φαίνεται αυθεντικά επαναστατικός εντούτοις είναι ο μόνος που δηλώνει πως είναι τέτοιος και επιπλέον υποστηρίζεται από την πλειοψηφία του προλεταριάτου. Επομένως, είναι τόσο εναντίον του όσο και υπέρ του !!! Δηλαδή, μπορεί να κατακρίνει τις μεθόδους του, αλλά εφόσον δεν μπορεί να ξέρει κατά πόσο η αυθεντική επανάσταση είναι μια χίμαιρα ή όχι, δεν μπορεί να ξέρει κι αν το πέρασμα από τον σταλινισμό είναι το απαραίτητο στάδιο για να φτάσουμε σε μια πιο ανθρώπινη κοινωνία. Σ’ αυτή την περίπτωση συμφωνεί να περάσουμε αυτό το στάδιο παρά να το απορρίψει και να μην φτάσουμε ποτέ στην πιο ανθρώπινη κοινωνία !!!!!
Ο ΑΚ υποστήριξε ότι η μόνη περίπτωση να δικαιολογηθούν οι ωμότητες του σοβιετικού ολοκληρωτισμού θα ήταν η βεβαιότητα ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να επισπευσθεί η έλευση της τελικής σοσιαλιστικής δίκαιης κοινωνίας, που θα έφερνε το τέλος της Ιστορίας. Όμως, αυτό αντιβαίνει πλήρως προς τη θεωρία του υπαρξισμού.
Στο παραπάνω επιχείρημα του ΑΚ ο ΖΠΣ έδωσε μια αδύναμη απάντηση: δεν μπορούε να πούμε ούτε ότι η ιστορία έχει ένα τέλος ούτε ότι δεν έχει. Ο άνθρωπος θα τη διαμορφώσει. Ούτε υπάρχουν υπερβατικές αξίες, τις αξίες τις δημιουργεί ο άνθρωπος. Ούτε ο Μαρξ είπε ότ η ιστορία θα έχει ένα τέλος, απλά αναφέρθηκε στο τέλος της προϊστορίας.
Πράγματι οι πράξεις του ανθρώπου δίνουν νόημα στην ιστορία, αλλά πώς θα επιλεγεί το νόημα αν δεν καθοριστούν οικουμενικές αξίες; Κάθε απόφαση που δε βασίζεται σε οικουμενικές αξίες είναι αυθαίρετη και μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις με άλλους που θα λάβουν διαφορετικές αποφάσεις. Επιπρόσθετα, από πού κι ως πού η κατάληψη της εξουσίας από ένα κόμμα θα σηματοδοτήσει το τέλος της προϊστορίας;
Αν η εξέγερση γίνεται για καλό σκοπό (για να βελτιωθεί η ανθρώπινη κατάσταση) και επομένως πρέπει να παρουσιαστούμε αλληλέγγυοι τότε και οι σταλινικού τύπου επαναστάτες θεωρηθούν εαυτούς εξεγερμένους, ότι εργάζονται για το καλό της ανθρωπότητας και δικαιολογούνται να μετατραπούν σε δήμιους και τυράννους.
Η απόλυτη απόλυτη αφοσίωση σε ένα καθεστώς, χωρίς κριτική, καταλήγει στο να παραβλέπουμε τις αδικίες και τις ωμότητες που διαπράττει. Ο Κομμουνιστής δικαιολογεί το σοβιετικό καθεστώς, ο Δυτικός το κρίνει.
ΕΙΝΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ; (84)
Ο ΡΑ εξετάζει κατά πόσο η πλειοψηφία των Γάλλων εμφορούνται από επαναστατικά αισθήματα. Η απάντησή του είναι αρνητική. Παρόλο που οι Γάλλοι φιλονικούν συνεχώς μεταξύ τους και παραμένουν δυσαρεστημένοι δεν έχουν διάθεση να κατέβουν στους δρόμους. Τις επαναστάσεις τις γεννά η απελπισία ή η ελπίδα περισσότερο απ’ ότι η δυσαρέσκεια. Μετά τον Β’ ΠΠ η Αμερικανική βοήθεια εξομάλυνε τα προβλήματα και την έφεση για επανάσταση. Ο ΡΑ αποδίδει εν μέρει την πολιτική παρακμή της Γαλλίας στην ηγεμονία των ΗΠΑ λέγοντας: “Όπως περίπου με την εγκαθίδρυση της μακεδονικής ηγεμονίας, μετά την οποία κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να βελτιώσει τους θεσμούς της Αθήνας. Στην αυτοκρατορία του Αλέξανδρου ή στην αυτοκρατορία της Ρώμης, η ένδοξη πόλη δεν επιβίωσε πολιτικά”. Οι διανοούμενοι ονειρεύονται την επανάσταση και την κηρύσσουν όσο λιγότερο θελκτική βρίσκουν την πραγματικότητα, και όσο δυσκολότερα αυτή μπορεί να αλλάξει (γιατί τους πολλούς τους ικανοποιεί). Οι Γάλλοι δεν είναι τόσο δυστυχισμένοι ώστε να εξεγερθούν.
Η έννοια της επανάστασης δε θα πέσει σε αχρηστία περισσότερο από την έννοια της αριστεράς. Εκφράζει κι αυτή μια νοσταλγία η οποία θα διαρκεί ενόσω οι κοινωνίες παραμένουν ατελείς και οι άνθρωποι διψασμένοι να τις μεταβάλουν. Μόνο η επανάσταση, καθώς αποδέχεται τη χρήση βίας και την ασκεί, δείχνει ικανή να φέρει την τελειότητα. Γενικά η βία ελκύει αντί να απωθεί. Κανείς δεν είναι τόσο τρελός ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη (Ηρόδοτος). Ο ρομαντσμός του πολέμου θάφτηκε στις λάσπες της Φλάνδρας. Ο ρομαντισμός του εμφύλιου πολέμου επέζησε στα υπόγεια της Λουμπιάνκα (διαβόητη φυλακή της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας στη Μόσχα όπου εξοντώθηκαν αναρίθμητοι κρατούμενοι).
Κεφάλαιο 3
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ (94)
[Πρλεταριάτο = λατινικός όρος που προσδιόριζε τους ανθρώπους που δεν είχαν οτιδήποτε άλλο να προσφέρουν στην πολιτεία εκτός από τα αρσενικά τους παιδιά ως στρατιώτες – prole = παιδί, απόγονος, prolet-arius = φτωχός.]
Σύμφωνα με τον Μαρξισμό το προλεταριάτο έχει το ρόλο του ομαδικού σωτήρα. Αυτή η ιδέα έχει ιουδαιο-χριστιανκή καταγωγή: ο Μεσσίας, η ρήξη, το βασίλειο του Θεού. Όπου βασιλεύει η “νέα Πίστη” (ο Μαρξισμός), αντικείμενο λατρείας γίνεται το κόμμα (το ΚΚ) περισσότερο, παρά το προλεταριάτο. Όπου, όμως, κερδίζει ο δημοκρατικός σοσιαλισμός, οι βιομηχανικοί εργάτες που έχουν γίνει μικροαστοί δεν ενδιαφέρουν πλέον τους διανοούμενους, ούτε κι οι ίδιοι ενδιαφέρονται για ιδεολογίες. Η βελτίωση των συνθηκών ζωής τους, αφαιρεί το γόητρο της δυστυχίας από πάνω τους και τους αποσπά από τον πειρασμό άσκησης βίας.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ (95)
Ποιοι θεωρούνται ότι συνιστούν το προλεταριάτο; Εντάσσονται σ’ αυτό και οι μισθωτοί που εργάζονται χειρονακτικά στις βιομηχανίες; Ποια είναι τελικά η εργατική τάξη, το προλεταριάτο; Ο εργάτης που εργάζεται σε δημόσια υπηρεσία είναι; Ο μηχανικός υπάλληλος γκαράζ;
Η μαρξιστική θεωρία αναθέτει στο προλεταριάτο μια μοναδική αποστολή: να αλλάξει την Ιστορία, όπως λένε κάποιοι ή να ολοκληρώσει την ανθρωπότητα, όπως λένε κάποιοι άλλοι. Άραγε τα εκατομμύρια των βιομηχανικών εργατών ανά τον κόσμο μπορούν να συγκροτήσουν ένα συμπαγές προλεταριάτο με κοινές επιδιώξεις; Μπορούν να θεωρηθούν σαν μια αδιαίρετη ενότητα; Η απάντηση είναι αρνητική.
Σχετικά με το προλεταριάτο (α), ο Μαρξισμός λέει: “Το προεταριάτο θα είναι επαναστατικό ή δεν θα υπάρχει” (β), ο Φ. Ζανσόν λέει: “Ο προλετάριος γίνεται προλετάριος με το αρνηθεί την αλλοτρίωσή του” (γ), ο ΖΠΣ λέει: “Η ενότητα του προλεταριάτου είναι η σχέση του με τις άλλες τάξεις της κοινωνίας, κοντολογίς είναι η πάλη του”. Μ’ αυτούς τους ορισμούς υπερβαίνεται το πρόβλημα της συνοχής των δυνητικών προλετάριων και παραμένει μόνο η μαχητική μειονότητα που ενσαρκώνει μονίμως και αντιπροσωπεύει το προλεταριάτο.
Οι βιομηχανικοί εργάτες είναι μόνο μια κατηγορία από όσους κατά καιρούς νιώθουν ξένοι προς την υφιστάμενη κουλτούρα, εξεγείρονται ενάντια στο κατεστημένο και είναι ευεπίφοροι σε καλέσματα προφητών. Στην αρχαιότητα, στην κατηγορία αυτή εντάσσονταν οι σκλάβοι και οι απόβλητοι που άκουγαν και ακολουθούσαν τους Αποστόλους. Το ίδιο πέτυχε το μαρξιστικό κήρυγμα.
Στα πρώτα του κείμενα ο Μαρξ πειγράφει το προλεταριάτο ως: “μια αλυσοδεμένη τάξη, μια τάξη της αστικής κοινωνίας που δεν είναι τάξη της αστικής κοινωνίας, μια οικουμενικού χαρακτήρα κοινωνική σφαίρα, επειδή οικουμενικά είναι και τα μαρτύριά της …”.
Ο μαρξιστής φιλόσοφος εύχεται να μην αφομοιωθεί ο προλετάριος στην υπάρχουσα κατάσταση και να παραμένει έτοιμος για επαναστατική δράση.
Ο Μαρξ πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του προσπαθώντας να επιβεβαιώσει, βάσει οικονομικών και κοινωνικών αναλύσεων, την αλήθεια της θεωρίας του – ότι ο σκλάβος είναι μοιραίο να επαναστατήσει και να ανατρέψει τον αφέντη του.
Ο ορθόδοξος κομμουνισμός μεταφέρει την ευθύνη της δράσης για την επιβολή του κομμουνισμού στο Κόμμα. Αντιθέτως, οι Γάλλοι μαρξιστές φιλόσοφοι θέλουν να είναι επαναστάτες αλλά δεν εντάσσονται στο ΚΚ.
Στα τελευταία του γραπτά ο ΖΠΣ ξεκινά από την μαρξιστική ιδέα ότι το προλεταριάτο αποκτά ενότητα αντιτιθέμενο στις άλλες τάξεις, για να φτάσει στο συμπέρασμα ότι η οργάνωση, δηλ. το κόμμα, είναι αναγκαίο. Έμμεσα ή λάθρα, ταυτίζει το προλεταριακό κόμμα με το ΚΚ.
Αν συμφωνήσουμε να ονομάζουμε προλετάριους τους εργάτες των βιομηχανιών, τότε τίθεται το ερώτημα εναντίον ποιων συνθηκών της ζωής εξεγείρονται; Ποιες από αυτές θα εξάλειφε μια επανάσταση; Τι συγκεκριμένα θα συνεπαγόταν ο θρίαμβος μιας “αποπρολεταριοποιημένης” εργατικής τάξης; Σε τι οι νικητές εργάτες, οι πλέον “αλλοτριωμένοι”. θα διαφέρουν από τους σημερινούς εργάτες;
ΙΔΕΑΤΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ (101)
Μαρξ: ο προλετάριος είναι “αλλοτριωμένος”. Δεν κατέχει οτιδήποτε παρά μόνο την εργατική του δύναμη, την οποία μισθώνει στον ιδιoκτήτη των μέσων παραγωγής. Αμοίβεται οριακά για να συντηρηθεί αυτός και η οικογένειά του. Επομένως το αίτιο της καταπίεσής του είναι η ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Με βάση αυτό το σκεπτικό αν αυξηθεί ο μισθός (πέραν του ελάχιστου που εξασφαλίζει την αυτοσυντήρηση) θεωρητικά ακυρώνεται αυτή η θεωρία.
Η ουσία είναι ότι πολλά από τα παράπονα των εργατών δεν σχετίζοντια με την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής αλλά με: (α), τις αμοιβές (β), το ωράριο (γ), την ανεργεία (δ), τη διοικητική οργάνωση της επιχείρησης (ε), την ανέλιξη (στ), το αίσθημα αδικίας. Παρόλα αυτά οι μαρξιστές συνηθίζουν να τα φορτώνουν όλα στον καπιταλισμό, μια λέξη που γι’ αυτούς καλύπτει ταυτόχρονα τις σχέσεις παραγωγής και τον τρόπο διανομής των κερδών.
Όμως στην πράξη αυτό που συμβαίνει είναι το εξής: (α) Στη Δύση οι μισθοί εξαρτώνται από την παραγωγικότητα και από την κατανομή του ΑΕΠ μεταξύ επενδύσεων, στρατιωτικών δαπανών, κατανάλωσης και διανομής των κερδών μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Στο σοβιετικό καθεστώς δεν είναι δικαιότερη η κατανομή των εισοδημάτων. Το ποσοστό επενδύσεων για στρατιωτικούς σκοπούς είναι μεγαλύτερο απ’ ότι στη Δύση και δεν ενδιαφέρει η ευημερία των ανθρώπων. Δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι η η συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής αυξάνει την παραγωγικότητα περισσότερο απ’ όσο η ιδιωτική.
Μείωση ωραρίου εργασίας πετυχαίνεται και στη Δύση. Ανεργία βεβαίως υπάρχει αλλά οφείλεται στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς και όχι στην ανηθικότητα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
Τελικά μόνο η διαμαρτυρία ενάντια στο καθεστώς παραμένει ως λογικό κάλεσμα για επανάσταση. Αν για όλα τα κακά φταίει ο καπιταλισμός, τον οποίο καθορίζει η ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και η ελεύθερη αγορά, τότε οι όποιες μεταρρυθμίσεις είναι καταδικαστέες για τους κομμουνιστές γιατί παρατείνουν τη ζωή του καπιταλισμού.
Βάσει των παραπάνω η αλλοτρίωση του προλετάριου μπορεί να τερματιστεί με δύο τρόπους:
(α) Μέσω συνεχούς αλλά σταδιακής βελτίωσης των συνθηκών της ζωής του. Όπως δηλ. γίνεται στη Δύση, με ελεύθερη προβολή απαιτήσεων των εργαζομένων και ένα συνεχές πάρε – δώσε μεταξύ εργαζομένου – εργοδότη.
(β) Μέσω ενός καθεστώτος σοβιετικού τύπου, όπου τα μέσα παραγωγής ανήκουν στο κράτος, το οποίο ρυθμίζει τα πάντα (μέσω μια δικτατορικής κρατικής γραφειοκρατείας – ωράριο, απασχόληση χωρίς δυνατότητα επλογής, μισθοί, βεβαίως και μηδενική ανεργεία κ.λπ.) όπου οι εργαζόμενοι καταπιέζονται χωρίς να έχουν δικαίωμα διαμαρτυρίας, προκειμένου να υλοποιηθεί μελλοντικά (Κύριος είδε πότε) η βασιλεία του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία. Στη δεύτερη περίπτωση στην ουσία οι καπιταλιστές αντικαθίστανται από τους κρατικούς διευθυντές.
Η πραγματική απελευθέρωση είναι η πρώτη. Η δεύτερη είναι ψευδαίσθηση.
Η ΣΑΓΗΝΗ ΤΗΣ ΙΔΕΑΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ (108)
Σε αντίθεση με την Αγγλία, όπου οι αριστεροί ενδιαφέρονται για την πραγματική ευημερία της εργατικής τάξης που επιτυγχάνεται σταδιακά μέρα με τη μέρα και με συνεχή αγώνα αλλά όχι με βίαιη επανάσταση, στη Γαλλία οι υπαρξιστές, οι χριστιανοί αριστεροί και οι κάθε είδους προοδευτικοί ενδιαφέρονται περισσότερο για το ΚΚ που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ΣΕ παρά για τα πραγματικά συμφέροντα των εργατών. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει παγκόσμιο προλεταριάτο παρά μόνο διαφορετικά προλεταριάτα σε κάθε χώρα.
Το ΚΚ αυτοαναγορεύθηκε ως το μόνο που μπορεί να καθοδηγήσει την εργατική τάξη στον παράδεισο της αταξικής κοινωνίας, όπου θα επικρατεί ισότητα και ευημερία. Ο μαρξισμός των σταλινικών, αυτός που οι αριστεροί χριστιανοί υιοθετούν αφελώς, αποδίδει στο αστικό καθεστώς την ευθύνη για την καταπίεση και τη φτώχεια της εργατικής τάξης. Όλα τα βάσανα της εργατικής τάξης τα αποδίδει στην ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και στους μηχανισμούς της αγοράς. Αυτή η κατ’ όνομα επιστήμη δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια δογματική ιδεολογία.
Η διαβεβαίωση ότι μόνο η βίαιαη επανάσταση επιτρέπει την απελευθέρωση της εργατικής τάξης καθόλου δεν ανταποκρίνεται στην εγγενή σκέψη του προλεταριάτου. Απλά μ’ αυτήν οι κομμουνιστές ηγέτες κανοναρχούν τους οπαδούς τους. Παρουσιάζουν ένα κομματικό δόγμα σαν πραγματική αλήθεια για την εργατική τάξη.
Ο μαρξισμός δεν είναι μια επιστήμη της δυστυχίας των εργατών. Ούτε ο κομμουνισμός είναι η φιλοσοφία του προλεταριάτου. Ο μαρξισμός είναι μόνο μια φιλοσοφία των διανοουμένων, η οποία σαγηνεύει τμήματα του προλεταριάτου. Ο δε κομμουνισμός επωφελείται αυτής της δήθεν επιστήμης (του μαρξισμού) για να καταλάβει την εξουσία. Οι ίδιοι οι εργάτες, αν αφεθούν ελεύθεροι από την “καθοδήγηση”, δεν πιστεύουν ότι έχουν επιλεγεί για να σώσουν την ανθρωπότητα. Αντίθετα, λαχταρούν να εναταχθούν στην αστική τάξη.
Άλλο να έχει κάποιος τη γνώμη ότι η συλλογική ιδιοκτησία και ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας θα φέρουν την ευημερία ή ότι η ιστορία θα εξελιχθεί όπως εκείνος νομίζει, δηλ. στην αταξική κοινωνία, και άλλο να πιστεύει δογματικά ότι ο σοσιαλισμός είναι το νόημα της Ιστορίας και το ΚΚ είναι η δύναμη που θα απελευθερώσει τους εργάτες. Αυτό το δεύτερο ισοδυναμεί με τη χριστιανική πίστη που αποτάσσει όλες τις κατά τη γνώμη της αιρέσεις και που καταδικάζει κάθε διαφορετική άποψη. Οι κομμουνιστές που λένε ότι είναι άθεοι στην πραγματικότητα είναι διαποτισμένοι από πίστη.
Η ιδεατή απελευθέρωση σαγηνεύει τους καθολικούς της αριστεράς γιατί εμπεριέχει στοιχεία της χριστιανικής παράδοσης. Σαγηνεύει και τους υπαρξιστές, που συνήθως αντιμετωπίζουν ένα αίσθημα μοναξιάς, επειδή το προλεταριάτο μοιάζει να τους προσφέρει το καταφύγιο μιας μυστικής κοινότητας ανθρώπων. Σαγηνεύει τους μεν όσο και τους δε γιατί τους προσφέρει την ποίηση (την περιπέτεια) του αγνώστου, του μελλοντικού, του απόλυτου.
Η ΠΕΖΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ (116)
Οι διανοούμενοι αναπολούν μια ιδεατή ελευθερία και περιφρονούν την πραγματική. Το δέλεαρ της ιδεατής απελευθέρωσης περιορίζεται στο στενό κύκλο των διανοούμενων, ενώ η απογοήτευση από την πραγματική απελευθέρωση είναι πιο διαδεδομένη. Οι διανοούμενοι ισχυρίζονται ότι το προλεταριάτο είναι φορέας οικουμενικών αξιών και επομένως η πάλη του είναι πάλη ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Ο χειρώνακτας παραμένει στο κατώτερο σκαλί της κοινωνικής κλίμακας, όχι εξαιτίας του καπιταλισμού ή του σοσιαλισμού, αλλά εξαιτίας της επιστήμης και τεχνολογίας που εφαρμόζεται στη βιομηχανία.
Μια οργανωμένη κοινωνία δεν μπορεί να εμπιστευτεί την ύπαρξή της στην αρετή και στην αφιλοκέρδεια των πολιτών της. Προκειμένου να αυξήσουν την απόδοση οι σοβιετικοί σχεδιαστές της οικονομίας υιοθετούν πλέον την ανισότητα των μισθών και το κίνητρο του κέρδους. Οι ιδεολόγοι προοδευτικοί αριστεροί και κομμουνιστές που καταγγέλλουν το χρήμα, σε ποιο θαύμα υπολογίζουν για να αυξηθεί η πραγματική ευημερία των εργατών; Ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας και η συλλογική ιδιοκτησία καταργούν ορισμένες μορφές κέρδους, αλλά όχι την απληστία για τα αγαθά αυτού του κόσμου, δηλ. την επιθυμία οικονομικής άνεσης. Σοσιαλιστική ή καπιταλιστική η σύγχρονη οικονομία βασίζεται στο χρήμα.
Η φύση της κοινωνίας δεν συμμορφώνεται με τις ευχές των ιδεολόγων. Η απαγόρευση να παίρνουν το μέλη του ΚΚ μισθούς μεγαλύτερους από τους εργάτες ίσχυσε μόνο αρχικά, κατά την περίοδο του ενθουσιασμού. Οι κομμουνιστές απέκτησαν πια το δικαίωμα να συσσωρεύουν ευζωία και εξουσία. Σε ανταμοιβή των υπηρεσιών που προσφέρει στην κοινότητα η προλεταριακή ελίτ βρίσκει πολύ φυσικό να ζει όπως η τσαρική αυτοκρατορία.
Θα μπορούσε, βέβαια, να πει κανείς ότι το χρήμα δεν βασιλεύει στην ΣΕ, αφού η εξουσία δεν βρίσκεται στα χέρια των πλουσίων. Πράγματι, εκεί οι πλούσιοι δεν εξουσιάζουν χάρη στο χρήμα τους: η ιθύνουσα τάξη βασίζεται στο κόμμα και στην κομμουνιστική ιδέα. Σε ό,τι αφορά τους εξουσιαζομένους, τους ενδιαφέρει περισσότερο η άσκηση εξουσίας παρά το πόσο νόμιμα την κατέχουν οι εξουσιάζοντες. Στη ΣΕ οικονομική και πολιτική ισχύς βρίσκονται στα ίδια χέρια, ενώ στη Δύση κατανέμονται μεταξύ διαφόρων ομάδων. Στη Δύση η διάκριση των εξουσιών αποτελεί προϋπόθεση ελευθερίας.
Μια αίσθηση ανικανοποίητου που αφήνει η πραγματική απελευθέρωση, η πεχζή σύνεση του ελεύθερου συνδικαλισμού στη Δύση, στρέφει τους διανοούμενους στη σαγήνη της ιδεατής (χιμαιρικής) απευλευθέρωσης.
Ο 20ος αι. είναι αιώνας φυλετικών ή εθνικών πολέμων περισσότερο απ’ όσο πάλης των τάξεων.
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα καθιαιρώνουν την ενότητα τεχνικής και πολιτικής ιεραρχίας. Είτε τα χειρικροτεί είτε τα καταριέται κάποιος, σίγουρα δεν μπορεί να βρει σ’ αυτά κάτι καινούργιο, εκτός αν παραβλέψει την εμπειρία αιώνων. Οι ελεύθερες κοινωνίες της Δύσης, με τη διάκριση των εξουσιών και το θρησκευτικά ουδέτερο Κράτος, συνιστούν ιστορική μοναδικότητα. Οι επαναστάτες που οραματίζονται την ολοκληρωτική απελευθέρωση κηρύσσουν την επιστροφή στον πιο παρωχημένο δεσποτισμό.
ΠΕΡΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΟΠΤΙΜΙΣΜΟΥ (125)
Παλαιότερα, η αισιόδοξη πολιτική εμφορείτο από τους μύθους: Πρόοδος, Λόγος, Λαός. Σήμερα αυτή οι μύθοι έχουν μεταλλαχθεί σε: Αριστερά, Επανάσταση, Προλεταριάτο.
Η κομμουνιστική αριστερά προσβλέπει στο χιμαιρικό μέλλον μιας αταξικής κοινωνίας, όπου θα επικρατεί ισότητα και ευημερία για όλους [ακόμα και για τους ΛΟΑΤΚΙ, παρόλο που το ΚΚΕ δεν συμφωνεί!]. Η εργατική τάξη μέσω του αυτό-ανακηρυχθέντος «ηγέτη» της, δηλαδή του ΚΚ (το οποίο αυτό και μόνο γνωρίζει το συμφέρον της), θεωρείται ως απελευθερωτής τον οποίο όρισε η Ιστορία για να πετύχει αυτό τον σκοπό. Επειδή κατά τη διαδικασία επίτευξης του σκοπού της αταξικής κοινωνίας, εμποδίζεται συνεχώς από τη δεξιά (η οποία ενδιαφέρεται περισσότερο για το παρόν παρά για το χιμαιρικό μέλλον και η οποία ποτέ δεν πείθεται από τα δόγματα της κομμουνιστικής αριστεράς ούτε ηττάται), η κομμουνιστική αριστερά υιοθετεί τη βίαιη επανάσταση ως μοιραία αναγκαιότητα για να πετύχει την αταξική κοινωνία.
Εν ολίγοις, η Επανάσταση (κομμουνισμός) πολεμά τον Λόγο (φιλελευθερισμός). Η Επανάσταση επιζητεί τη βία. Ο Λόγος επιζητεί το διάλογο, την πειθώ ή το συμβιβασμό. Είτε διαλεγόμαστε για να πείσει ο ένας τον άλλο, είτε παραιτούμαστε από την πειθώ και παίρνουμε τα όπλα. Η βία ήταν και παραμένει το έσχατο μέτρο του ανυπόμονου. Οι κομμουνιστές που θεωρούν ότι γνωρίζουν τη βέλτιστη μορφή που οφείλει να λάβει η κοινωνία, εξοργίζονται με την τυφλότητα των φιλελεύθερων και ανυπομονώντας να πετύχουν το σκοπό τους επιλέγουν τη βία. Ξεχνούν ότι αν ποτέ καταλάβουν την εξουσία θα έχουν να αντιμετωπίσουν τις ίδιες αντιδράσεις (εγγενείς στη φύση του ανθρώπου) και, επομένως, θα πρέπει ή να συζητήσουν και να πείσουν ή να συμβιβαστούν ή να καταφύγουν στο δεσποτισμό.
Το προλεταριάτο δεν είναι όλος ο λαός παρά μόνο ένα τμήμα του. Επιδίωξη του προλεταριάτου είναι να εξοντώσει όλες τις άλλες τάξεις. Η Επανάσταση απέναντι στην εξουσία μπορεί να είναι απαραίτητη αλλά ποτέ αυτοσκοπός, απλά και μόνο επειδή είναι φορτισμένη με ενθουσιώδης, ευγενείς και ηρωικές ιδέες. Κανένας δεν ανέθεσε στην εργατική τάξη να σώσει τον κόσμο καθορίζοντας την εξέλιξη της Ιστορίας, παρά μόνο ο Μαρξ.
Η αριστερά προσβλέπει με απόλυτη αισιοδοξία σε ένα τελικό μέλλον και αντικρύζει με απόλυτη απαισιοδοξία το παρόν, παραβλέποντας την όποια σταδιακή του βελτίωση. Δεν την απασχολεί ούτε βλέπει τη σταδιακή σύνθεση των αντιθέτων απόψεων (αριστεράς – δεξιάς). Ανυπομονεί να επαναστατήσει βίαια για να φτάσει άμεσα στον τελικό προορισμό. Είναι πάρα πολλές οι περιπτώσει που ο δεσποτισμός εγκαθιδρύθηκε επικαλούμενος την ελευθερία.
Είναι λάθος να αναμένεται η σωτηρία μέσω μια καταστροφής (βίαιης επανάστασης). Το χάος ακολουθεί μια βίαιη επανάσταση και τότε κάποιος οφείλει να κυριαρχήσει μέσα στη γενική ασυδοσία, ώστε να αποκαταστήσει το πρώτιστο αγαθό, την ασφάλεια. Ανά πάσα στιγμή κάθε πολίτευμα τελεί υπό την απειλή εσωτερικής διάλυσης και εξωτερικής επίθεσης. Για να προστατευτεί από εξωτερική επίθεση πρέπει να είναι ισχυρό. Για να αποφύγει την αποσύνθεση η εξουσία οφείλει να διατηρεί την αλληλεγγύη και την πειθαρχία των πολιτών. Η εξασφάλιση της ισχύος και της δημόσιας τάξης δεν είναι οι μόνοι στόχοι της πολιτικής. Οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ανικανοποίητοι και αυτό δημιουργεί συνεχώς νέες προκλήσεις στην πολιτική, ανεξαρτήτως καθεστώτος – ακόμα και στην περίπτωση που η επανάσταση θα φέρει στην εξουσία το προλεταριάτο.
Η επανάσταση καταστρέφει τους υφιστάμενους θεσμούς και τις παραδόσεις, διαδίδει το μίσος για τους προνομιούχους, οι μάζες υποκλείνονται στη θανάσιμη ρομφαία του αρχηγού (μέχρι που θα θερίσει και τους ίδιους).
Μέρος Δεύτερο
Η ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (135)
Κεφάλαιο 4
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΙ (136)
Ο Μαρξισμός στην Ευρώπη παραχωρεί τη θέση του στον Σταλινισμό. Ανεξαρτήτως αυτού η πραγματικότητα είναι ότι οι οικονομολόγοι απέκτησαν συνείδηση της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από άνθρωπο ή του ανθρώπινου κόστους στην καπιταλιστική κοινωνία, χάρη στον Μαρξ. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε μια κοινωνία αν αγνοούμε την οργάνωση της εργασίας, τις τεχνικές παραγωγής, τις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Όμως, αυτή η γνώση δεν βοηθά να κατανοήσουμε και την τέχνη ή τη φιλοσοφία. Το πεδίο όπου ο μαρξισμός παραμένει ακόμα ισχυρός είναι το ιδεολογικό – ως ερμηνεία της Ιστορίας. Παρόλο που οι πόλεμοι και οι επαναστάσεις του 20ου αι. δεν αντανακλούν τον μαρισμό, εντούτοις οι όροι, καπιταλισμόε, ιμπεριαλισμός, σοσιαλισμός διατηρούνται για να περιγράψουν μια πραγματικότητα που εξελίχθηκε δαφορετικά.
ΤΟ ΑΛΑΘΗΤΟ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ (137)
Ο μαρξισμός είναι μια εσχατολογική θεωρία, η οποία δεν στέκει στη λογική. Αποτελεί δόγμα πίστεως. Σύμφωνα με τον μαρξισμό ο καπιταλισμός είναι προδιαγεγραμμένο ότι βαίνει προς την αυτοκαταστροφή. Οι καταπιεσμένοι θα εξεγερθούν, θα επαναστατήσουν βίαια και στο τέλος είναι μοιραίο ότι θα επικρατήσει ο σοσιαλισμός και η αταξική κοινωνία. Με τον σταλινισμό, οποιαδήποτε διαφορετική άποψη εντός το κόμματος θεωρείται ανεπίτρεπτη και καταδικαστέα αίρεση, άξια τιμωρίας.
Όμως, από πουθενά δεν προκύπτει ούτε μπορεί να τεκμηριωθεί η θεωρία ότι η Ιστορία, μέσα από διάφορες βίαιες συγκρούσεις, θα καταλήξει στην επικράτηση του προλεταριάτου, στην αταξική κοινωνία και στο σοσιαλισμό.
Το ότι η πρόοδος της ευημερίας μέσα στον καπιταλισμό μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες επανάστασης απορρίφθηκε από τους κομμουνιστές. Για να εξηγηθεί το φαινόμενο ότι η επανάσταση δεν ήταν παγκόσμια όλου του προλεταριάτου, υιοθετήθηκε το νέο δόγμα (του Σταλινισμού) ότι θα γίνονται επί μέρους επαναστάσεις, αλλά το πρότυπο ήταν η ρωσική επανάσταση του 1917. Στην Τρίτη Διεθνή το παγκόσμιο προλεταριάτο ταυτίστηκε με το ρωσικό ΚΚ, στο οποίο αποδόθηκε το “αλάθητο”.
Οι διανοούμενοι της Πολωνίας και της Αν. Γερμανίας γνωρίζουν από πρώτο χέρι τη σοβιετική πραγματικότητα. Οι επιλογές τους κινούνται μεταξύ υποταγής, ανέλπιδης αντίστασης ή μετανάστευσης. Οι δυτικοί διανοούμενοι απολαμβάνουν την ελευθερία τους και επικρίνουν το φιλελεύθερο καθεστώς, που τους το επιτρέπει.
Οι διανοούμενοι δεν αγνοούν ούτε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ούτε την υποταγή της κουλτούρας στο κόμμα, αλλά αρνούνται να σπάσουν τον όρκο πίστης στο μεγαλειώδες εγχείρημα, που θα έχει τέρμα την αταξική, δίκαιη κοινωνία.
Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ (146)
Μόλις οι επαναστάτες καταλάβουν την εξουσία και αναγκαστούν να λειτουργήσουν πρακτικά το κράτος, αντιλαμβάνονται ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο τα έβλεπαν μέσα από το φακό της ιδεολογίας τους. Τότε, είτε επιμένουν να προχωρήσουν πιστοί προς το στόχο τους, σε πείσμα της πραγματικότητας την οποία δεν θέλουν να δουν (όπως συμβαίνει στη ΣΕ), είτε βλέποντας τη διαφορά μεταξύ ιδεολογίας και πραγματικότητας καταγγέλλουν τον γραφειοκρατικό μηχανισμό που οργάνωσε το κομμουνιστικό κράτος, χωρίς να απορρίπτουν τον μαρξισμό (εκτός ΣΕ). Στη Γαλλία μόνο ο Σαρτρ και ο Μερλώ-Ποντύ (ΜΠ) εξακολουθούν να υποστηρίζουν, με κάποιες επιφυλάξεις, το σταλινικό καθεστώς. Ψάχνουν στα γραπτά του Μαρξ να βρουν δικαιολογίες για να κρατήσουν αποστάσεις από το σταλινικό καθεστώς, επικρίνοντας όμως τον καπιταλισμό και παραμένοντας μαρξιστές.
Συνοπτικά η βασική θεωρία τους είναι η εξής: η μαρξιστική θεωρία είναι οριστικά αληθινή. Δείχνει το πώς θα εξανθρωπιστεί η κοινωνία και πώς αυτό θα επιτευχθεί μέσω της βίαιης επανάστασης του προλεταριάτου, η οποία θα γκρεμίσει τον καπιταλισμό και θα φέρει την ισότητα και την ευημερία για όλους.
Μπορεί το προλεταριάτο καθοδηγούμενο από το ΚΚ να υλοποιήσει αυτή τη θεωρία; Εξαιρετικά αμφίβολο, ιδιαίτερα από το σταλινικό καθεστώς. Αν όμως το προλεταριάτο στη ΣΕ δεν μπορεί να πετύχει αυτό το σκοπό τότε δεν υπάρχει άλλος που να μπορεί να αναλάβει αυτό το ρόλο. Έτσι οι Δυτικοί μαρξιστές φιλόσοφοι λένε: ας δώσουμε στη ΣΕ μια περίοδο χάριτος κι ας συνεχίσουμε να επικρίνουμε τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, που παρέχουν ελευθερίες μόνο σε λίγους, καλύπτοντας έτσι τις βιαιότητες που διαπράττουν – αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός, ανεργία, χαμηλοί μισθοί κ.λπ.
Οι μαρξιστές διανοούμενοι στη Δύση θεωρούν ότι ο μαρξισμός ταυτίζεται με τη φιλοσοφία της Ιστορίας και είναι οριστικά και αμετάκλητα αληθής, όπως το διατύπωσε ο ΜΠ στο Ανθρωπισμός και Τρομοκρατία.- ! Ο ΜΠ το αιτιολογεί ισχυριζόμενος ότι αυτό το αποδεικνύει ο τρόπος ζωής και οι αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων! Μετά τον Μαρξ κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι ο καπιταλισμός συνεπάγεται την τέλεια άμιλλα ή ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι το τέλειο σύστημα αυτοδιακυβέρνησης. Όμως οι ανθρώπινες σχέσεις δεν περιορίζονται στις κοινωνικοπολιτικές.
Σύμφωνα με τον Χέγκελ οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων βασίζονται στη διαλεκτική σκλάβου-κυρίου και πολέμου-εργασίας. Οι σύνθετες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από τη άνιση κατανομή εξουσίας και πλούτου και τον ανταγωνισμό για την κατοχή τους, ή κατά τον ΜΠ, “για την ισχύ των ολίγων και την παραίτηση των άλλων”. Για να αλλάξει αυτή διαδικασία που έχει τη ρίζα της στη φύση του ανθρώπου απαιτείται πλήρης αναμόρφωση της φυσικής κοινωνικής συνθήκης, πράγμα αδύνατο. Μπορεί μόνο να επιχειρηθεί η απάμβλυνση αυτής της φυσικής τάσης μέσω της οργάνωσης ενός κράτους που θα την απομείωνε. Όταν ο Μαρξ διατύπωνε τη θεωρία του η εκβιομηχάνηση, ο καπιταλισμός και το προλεταριάτο βρίσκονταν στα πρώτα τους στάδια. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι συνθήκες εργασίας στις μεγάλες ιδιωτικές αμερικανικές επιχειρήσεις/εργοστάσια δεν διαφέρουν καθόλου από τις αντίστοιχες κρατικές επιχειρήσει/εργοστάσια της ΣΕ.
Ο επαναστατικός ιδεαλισμός απέχει παρασάγγας από την σταλινική πραγματικότητα. Οι Δυτικοί μαρξιστές φιλόσοφοι δεν μπορούν να καταδικάσουν τη ΣΕ γιατί αυτό θα σήμαινε αποτυχία του μαρξισμού και της Ιστορίας. Τι λένε; Ξεκινούν από την αμοιβαία αναγνώριση της ισότητας των ανθρώπων, περνούν στη βίαιη επανάσταση, θεωρούν ότι μόνο το προλεταριάτο έχει επαναστατική ικανότητα και ότι μόνο το ΚΚ το εκπροσωπεί. Και όταν βλέπουν με απογοήτευση τα έργα του σταλινικού καθεστώτος – ότι δηλ. μια επανάσταση που έγινε στο όνομα του μαρξισμού εκφυλίζεται σε τυραννία – δεν αμφισβητούν τα προηγούμενα (ότι φταίει ο Μαρξ ή ο ΜΠ), αλλά απλά λένε ότι η Ιστορία πρέπει να έσφαλε ή ότι δεν υπάρχει Ιστορία κι ότι ο κόσμος είναι ένας αναβρασμός χωρίς νόημα!
Γιατί όμως θα πρέπει ο μαρξισμός και η Ιστορία να ταυτίζονται με το σοβιετικό καθεστώς; Γιατί να μη δεχθούμε ότι ο μαρξιστές φιλόσοφοι έκαναν λάθος; Γιατί να επιδιώκουν την κατάληψη της εξουσίας από ένα και μόνο κόμμα το οποίο θα αναλάβει τον εξανθρωπισμό της κοινωνίας; Γιατί να μη δεχθούμε ότι ο εξανθρωπισμός της κοινωνίας είναι μια διαρκής πάλη χωρίς τέρμα; Οι κοινωνίες και τα καθεστώτα δεν πρέπει να κρίνονται με βάση την ιδεολογία τους αλλά ανάλογα με το τι προσφέρουν στην πράξη στα μέλη τους.
ΔΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΛΟΓΙΕΣ (153)
Οι δίκες της Μόσχας, 1936-38, ήταν το ακριβές ανάλογο της Ιεράς Εξέτασης. Δεν ήταν αρκετό οι κατηγορούμενοι να καταδικαστούν και (συνήθως) να εκτελεστούν, όφειλαν να παραδεχτούν την ενοχή τους ακόμα κι αν ήταν απολύτως αθώοι – οι ιδεολόγοι κομμουνιστές (π.χ. Ζινόβιεφ, Καμένεφ, Μπουχάριν) το έκαμναν θεωρώντας ότι έτσι, παρά την αθωότητά τους, εξυπηρετούσαν το κόμμα και το σκοπό του που ήταν υπεράνω όλων. Ο Στάλιν ήταν ταυτισμένος με το κόμμα και τον σκοπό. Οι ιδεαλιστές μαρξιστές φιλόσοφοι της Δύσης που δικαιολογούν τα εγκλήματα του σταλινικού καθεστώτος είναι ακόμα πιο απαράδεκτοι από τους ορθόδοξους κομμουνιστές.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ “ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ” (162)
Είναι εκπληκτικό ένας μαρξιστής φιλόσοφος στη Δύση από την μια να δικαιολογεί το σοβιετικό σύστημα, που δεν θα τον ανεχόταν και από την άλλη να κατηγορεί ανελέητα τη φιλελεύθερη δημοκρατία, που τον τιμά. Γιατί δεν δίνει καμιά αξία στην ελευθερία, χωρίς την οποία δεν θα μπορούσε να μιλά και θα ήταν αναγκασμένος μόνο να υπακούει;
Σωστά οι μαρξιστές φιλόσοφοι στη Δύση κατηγορούν επεισόδια βίας στο δυτικό κόσμο. Όμως οφείλουν να τα συγκρίνουν με ό,τι συμβαίνει και σε άλλα καθεστώτα. Ποιες ελευθερίες απολαμβάνουν οι σοβιετικοί πολίτες και ποιες οι πολίτες της Δύσης; Τι εγγυήσεις δικαιοκρισίας έχουν οι σοβιετικοί κατηγορούμενοι σε σύγκριση με τους δυτικούς;
Το “μεγαλείο” του μαρξιστικού στόχου κάνει τους δυτικούς μαρξιστές φιλοσόφους να αποφεύγουν να καταδικάσουν τη σοβιετική πραγματικότητα. Αν, όμως, 30 χρόνια μετά την κατάληψη της εξουσίας το καθεστώς συνεχίζει να εφαρμόζει το νόμο του Ροβεσπιέρου (σύλληψη βάσει υποψιών), αυτό δεν σημαίνει ότι η τρομοκρατία που ασκεί το σοβιετικό καθεστώς δεν συνδέεται πια με την επανάσταση αλλά με το καθεστώς που προέκυψε από αυτήν;
Τα έκτακτα δικαστήρια που συγκροτήθηκαν μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας αναγκάστηκαν να ξεχάσουν ότι η κυβέρνηση Βισύ ήταν νόμιμη και πιθανώς έγκυρη. Για να δικάσουν τον Πεταίν όφειλαν να καταργήσουν αναδρομικά τη νομιμότητα του καθεστώτος Βισύ!
Κάθε νέος νόμος επιφέρει ανακατανομή πλούτου και ισχύος. Αυτό δεν σημαίνει ότι η φιλελεύθερη δικαιοσύνη ταυτίζεται με τον καπιταλισμό και τις ανισότητές του. Η φιλελεύθερη δικαιοσύνη προέκυψε μέσα από αιώνες διαβουλεύσεων με αυστηρούς ορισμούς των αδικημάτων, με αναγνώριση των δικαιωμάτων υπεράσπισης των κατηγορουμένων και με νόμους που δεν μπορούν να έχουν αναδρομική ισχύ. Όταν οι μορφές της φιλελεύθερης δικαιοσύνης καταργούνται καταργείται και η ουσία της δικαιοσύνης. Κάποτε ίσως να απαιτούνται έκτακτα δικαστήρια, όμως αυτά δεν συνιστούν μια άλλη δικαιοσύνη, παρά μόνο πλήρη άρση της δικαιοσύνης.
Η από την πλευρά του νικητή ερμηνεία όσων προέκυψαν οδηγεί στις χειρότερες αδικίες, γιατί έτσι κάθε σφάλμα του αντιπάλου θεωρείται προδοσία. Η ηθική ή η δικαστική αξιολόγηση μιας πράξης δεν μεταβάλλεται ανάλογα με τις μετέπειτα εξελίξεις. Όποιος πίστευε πως η ανακωχή με τους Γερμανούς θα έδινε στη Γαλλία καλύτερες πιθανότητες επιβίωσης, χωρίς να βλάψει τους Συμμάχους, ίσως έσφαλε. Το ότι νίκησαν τελικά οι Σύμμαχοι δεν μεταμορφώνει το σφάλμα σε προδοσία. Αν νικούσαν οι Γερμανοί τότε οι οπαδοί του ντε Γκωλ θα ήταν προδότες.
Μια θεωρία που δεν υπόκειται σε ενδεχόμενη διάψευση (όπως ο μαρξισμός) βρίσκεται εκτός του πεδίου της αλήθειας.
Κεφάλαιο 5
ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (171)
Τα μέλη του ΚΚ (οι κληρικοί, Churchmen) και όσοι πιστεύουν στον κομμουνισμό (οι μαρξιστές, Faithful) θεωρούν ότι γνωρίζουν το τέλος της ιστορίας – ότι αυτό θα είναι η αταξική κοινωνία (για τα μέλη του ΚΚ) ή η αμοιβαία αναγνώριση των ανθρώπων μεταξύ τους (για τους μαρξιστές). Αυτή η πίστη μετατρέπεται σε δόγμα που υποστηρίζεται με φανατισμό, ο οποίος οδηγεί στην απόρριψη κάθε διαφορετικής ιδέας ως αιρετικής και επικίνδυνης, με ότι αυτό συνεπάγεται και ότι αυτό δικαιολογεί.
Η ΠΟΛΛΑΠΛΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΗΜΑΣΙΩΝ (172)
Άνθρωποι που έζησαν ένα οποιοδήποτε γεγονός, το αντιλαμβάνονται διαφορετικά. Ο καθένας το βλέπει και το ερμηνεύει υπό διαφορετική οπτική γωνία, ανάλογα με την πληροφόρηση που έχει, με τις γνώσεις που διαθέτει, με τις αξίες του, με τους στόχους που έχει θέσει, με τις προσδοκίες του κ.λπ. Η ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων ποτέ δεν μπορεί να είναι τελειωτική. Πάντα θα προκύπτουν νέα στοιχεία ή νέες ερμηνείες και αναψιλαφήσεις που θα οδηγούν σε διαφορετικά συμπεράσματα. Η θεωρία ότι η Ιστορία έχει ένα συγκεκριμένο τέρμα – την αταξική κοινωνία και την ισότητα όλων – δεν μπορεί να αληθεύει.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ (179)
Η εξέλιξη της ιστορίας εξαρτάται από πλήθος παραγόντων όπως, θρησκεία, παραδόσεις, γλώσσα, ήθη και έθιμα, οικονομία, μέσα παραγωγής, επιστήμη, τεχνολογία, κλίμα, περιβάλλον, σχέσεις παραγωγής, οργάνωση εργασίας, ταξικές διαφορές κ.α. Όλα αυτά αλληλεπιδρούν. Το φαινόμεο της “πεταλούδας” ισχύει και στην ιστορία. Είναι παράλογο να ισχυρίζεται κάποιος δογματικά ότι γνωρίζει την πορεία και το τέρμα των κοινωνικών σχέσεων όλης της ανθρωπότητας, όπως κάνει ο μαρξισμός.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (187)
Οι κοινωνικές επιστήμες προσπαθούν να δώσουν απάντηση σε ότι πραγματικά συμβαίνει, διαμορφώνοντας μια διττή θεωρία: (α), οικονομική, που σχετίζεται με την εξεύρεση πόρων για τη συντήρηση των ανθρώπων και (β), πολιτική που σχετίζεται με την κοινή τους ζωή και τη συναινετική της οργάνωση. Αυτά τα δύο σκέλη της θεωρίας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποκομμένα γιατί αλληλοεπηρεάζονται εγγενώς. Θεωρητικά, εφόσον και όταν αυτά τα προβλήματα επιλυθούν η ανθρωπότητα θα φτάσει σε μια τελική κατάσταση, που θα ισοδυναμεί με το τέλος της Ιστορίας. Όμως, στους ανθρώπους και στις μεταξύ τους σχέσεις δεν επικρατεί ο ορθολογισμός που είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την τεχνολογία και την επιστήμη, γιατί υπεισέρχονται πλήθος άλλοι παράγοντες που τους επηρεάζουν (θρησκεία, παραδόσεις, μεταφυσικές πεποιθήσεις κ.λπ.). Θεωρητικά οι πρόοδοι της επιστήμης και της τεχνολογίας θα μπορούσαν να καταστήσουν δυνατή την αφθονία των αγαθών, ώστε να τερματιζόταν ο ανταγωνισμός εξασφάλισης πόρων. Όμως αυτό θα προϋπέθετε τη μη αύξηση του πληθυσμού και τον αυτοπεριορισμό των προσδοκιών των ανθρώπων, την απόλυτη ισοκατανομή της εργασίας, πράγμα αδύνατο υπό συνθήκες ελευθερίας.
Η λογική αλλά και η ιστορική πείρα λένε ότι ούτε το οικονομικό ούτε το πολιτικό πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί ποτέ. Μόνο ένα παγκόσμιο κράτος θα μπορούσε θεωρητικά να εξασφαλίσει κάτι τέτοιο. Και πάλι, ακόμα κι αν τερματιστούν οι ταξικές αντιπαλότητες οι φυλετικές θα συνεχιστούν και η επιθυμία για ισχύ δεν είναι λιγότερο έντονη από την επιθυμία για πλούτο.
Επομένως, το τέλος της Ιστορίας με την επικράτηση της αταξικής κοινωνίας κ.λπ. είναι προφανής φενάκη.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ (194)
Η μαρξιστική θεωρία θεωρεί ότι η πορεία της Ιστορίας είναι προδιαγραμμένη προς μια ιδεατή αταξική κοινωνία. Οι μαρξιστές θεωρούν δεδομένες δύο ιδέες (1), την αμοιβαία αναγνώριση της αξίας μεταξύ όλων των ανθρώπων και (2), την ισότητα-αδελφότητα. Καμία από τις δύο δεν μπορεί να υπάρξει γιατί πάντα θα χρειάζεται κάποιοι να ηγούνται και κάποιοι να ακολουθούν.
Ο σταλινισμός θεωρεί πως μόλις ένα ΚΚ καταλάβει την εξουσία, ο στόχος επιτυγχάνεται και δρομολογείται η πορεία προς την αταξική κοινωνία. Στην πραγματικότητα όμως τίποτε δεν αλλάζει (οι ανάγκες συσσώρευσεις, οι άνισες αμοιβές, τα κίνητρα για μεγαλύτερη προσπάθεια, η εργασιακή πειθαρχία παραμένουν ίδια). Για τους φανατικούς κομμουνιστές “ο σκόπος αγιάζει τα μέσα” όσο τρομακτικά κι αν είναι αυτά. Ο φανατισμός δεν τους αφήνει να δουν καθαρά.
Η πορεία της Ιστορίας επηρεάζεται από τόσους πολλούς παράγοντες που είναι απολύτως παρανοϊκό και προϊόν τύφλωσης και φανατισμού να θεωρείται ότι θα έχει ένα δεδομένο και συγκεκριμένο τέρμα.
Κεφάλαιο 6
Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑΣ (201)
Η πίστη του μαρξισμού ότι οι κοινωνικές σχέσεις οδεύουν προς ένα αυστηρά προδιαγεγραμένο μέλλον είναι απολύτως παράλογη. Αυτό αποδεικνύεται από την προσεκτική εξέταση της Ιστορίας και των επί μέρους ιστορικών γεγονότων που κάλλιστα θα μπορούσαν να έχουν πολύ διαφορετική έκβαση.
Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ Ή ΤΟΥ ΤΥΧΑΙΟΥ (202)
Η τύχη αποτελεί κρίσιμο παράγοντα που επηρεάζει άμεσα και καταλυτική την εξέλιξη της Ιστορίας.
ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ (209)
Όταν εξετάζουμε εκ των υστέρων ένα ιστορικό γεγονός μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε τα συγκεκριμένα συμβάντα τα οποία λήφθηκαν υπόψη από τους δρώντες και οδήγησαν σ’ αυτό, ενώ παραγνωρίζουμε τελείως διάφορα άλλα συμβάντα (που συνέβησαν ή που ήταν πιθανόν να συμβούν) που αν λαμβάνονταν υπόψη από τους δρώντες θα οδηγούσαν, ενδεχομένως, σε τελείως διαφορετικά αποτελέσματα. Επομένως, αυτή η διαδικασία καθόλου δεν μπορεί να αποτελέσει οδηγό πρόβλεψης για το τι θα συμβεί στο μέλλον, ακόμα κι αν υπάρξουν ακριβώς οι ίδιες καταστάσεις, γιατί οι δρώντες που θα τις λάβουν υπόψη για να ενεργήσουν θα είναι διαφορετικοί.
Μπορεί η εξέλιξη των οικονομικών καθεστώτων και η μετάβαση από ένα καθεστώς σε άλλο να είναι προβλέψιμες; Είναι δυνατό να αποδειχθεί το ότι ο καπιταλισμός αυτοκαταστρέφεται και ο σοσιαλισμός θα τον διαδεχθεί απαραιτήτως, έστω κι αν δεν γνωρίζουμε ούτε πότε ούτε πώς; Κατηγορηματικά ΟΧΙ.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ (219)
Ο ανταγωνισμός που ενυπάρχει στον καπιταλισμό οδηγεί σε συγκρούσεις, που όμως στις περισσότερες περιπτώσεις διευθετούνται με συμβιβασμούς παρά με τη βία των όπλων. Κανένα οικονομικό καθεστώς δεν εγγυάται την ειρήνη και κανένα από μόνο του δεν κάνει τον πόλεμο αναπόφευκτο. Πόλεμοι υπήρχαν και πριν τον καπιταλισμό. Το ότι η αποικιοκρατία βαίνει συνεχώς μειούμενη δεν σημαίνει ότι ο καπιταλισμός της Δύσης θα χάσει την ενέργεια που τον κρατά ζωντανό και θα πεθάνει. Αυτό θα συνέβαινε μόνο αν ο καπιταλισμός συνδεόταν άρρηκτα με τον ιμπεριαλισμό, πράγμα που δεν ισχύει. Σήμερα (1955) η καπιταλιστική Μ. Βρετανία γενικά και η εργατική της τάξη ειδικότερα, παρά τους δύο ΠΠ και τη σταδιακή κατάργηση της αποικιοκρατίας, βρίσκονται σε πολύ καλή οικονομική κατάσταση. Στα μάτια των σταλινικών ο καπιταλισμός των Δυτικών χωρών χαρακτηρίζεται από την ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και τους μηχανισμούς της αγοράς. Για τους Δυτικούς η πρωτοτυπία του πολτισμού τους βρίσκεται στην πολλαπλότητα των πολιτικών κομμάτων, στους θεσμούς αντιπροσώπευσης, στο διάλογο και στην αντιπαράθεση των ιδεών, όχι στο στάτους της ιδιοκτησίας, ούτε στους μηχανισμούς της αγοράς, οι οποίοι αν κριθεί απαραίτητο μπορούν κάλλιστα να τροποποιηθούν με περισσότερο ή λιγότερο κεντρικό σχεδιασμό από το κράτος. Ακόμα κι αν γίνει ένα ΠΠ μεταξύ Κομμουνιστικών και Καπιταλιστικών κρατών το αποτέλεσμά του δεν μπορεί να προβλεφθεί – με αναπόδραστη νίκη του κομμουνισμού, όπως υποστηρίζουν οι μαρξιστές.
ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ (225)
Ο όρος “διαλεκτική” ως προς την ιστορική εξέλιξη έχει 2 ερμηνείες:
(1) Συνεχής ροή αιτίων και αποτελεσμάτων που καταλήγει σε ένα σύστημα διαφορετικό από το προηγούμενο.
(2) Διαδοχή σημαντικών συνόλων (ιστορικών γεγονότων) η οποία υπακούει σε κάποια παραδεκτή αναγκαιότητα.
Ο μαρξισμός βασίζεται στην (1): η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων θα συνοδευθεί από τη συσσώρευση οικονομικής ισχύος, γεγονός που θα οδηγήσει στην αύξηση του προλεταριάτου και στη φτωχοποίησή του, το οποίο θα αναγκαστεί να οργανωθεί σε κόμμα και να επαναστατήσει. Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία η ροή της ιστορίας που οφείλεται σ’ αυτές τις αλληεπιδράσεις θα καταλήξει αναπόδραστα από ένα σύστημα ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής σε ένα σοσιαλιστικό σύστημα.
Όμως, ο καπιταλισμός έχει την ιδιότητα να προσαρμόζεται συνεχώς και όχι να αυτοκαταστρέφεται. Η δημοκρατία και η ιδεολογία, και όχι η τεχνολογία ή η βιομηχανία, σταδιακά περιορίζουν τον ανταγωνισμό και αυξάνουν τους ελέγχους που ασκεί το κράτος στην ελεύθερη αγορά κ.λπ. Τίποτε δεν προοιωνίζει είτε ότι ο καπιταλισμός θα συνεχίσει να υπάρχει και να προσαρμόζεται αενάως ή ότι μόνο ένα κόμμα (το κομμουνιστικό) και μία χώρα (η ΣΕ) θα επωφεληθούν αποκλειστικά από την εξέλιξη της ιστορίας.
Η (2) ερμηνεία της διαλεκτικής βασίζεται στο εξής ερώτημα: πώς ακριβώς συνδέονται μεταξύ τους δύο “στιγμές” της Ιστορίας; Μήπως δύο ιστορικές περίοδοι, δύο τρόποι ζωής, δύο πολιτισμοί, συνδέονται μεταξύ τους μέσω κάποιας ιδιαίτερης σχέσης ή μέσω μέσω κάποιας αμφίβολης τυχαίας αιτιοκρατίας; Αυτό το ερώτημα μπορεί να απαντηθεί με βάση την ιστορική πείρα και η ιστορική πείρα λέει ότι δεν μπορεί να προβλεφθεί το μέλλον των πολιτικών καθεστώτων.
Οι επαναστάτες μαρξιστές έχουν την τάση να υπερβάλλουν, θεωρώντας αναπόδραστο το μέλλον. Όταν πάρουν την εξουσία και αντιληφθούν ότι αυτό ήταν φενάκη, αρνούνται να το παραδεχτούν. Φανατισμένοι από την ελπίδα ή την απελπισία εφευρίσκουν ένα σωρό δικαιολογίες. Δεν υπάρχει κανένας Νόμος, ανθρώπινος ή της φύσης, που να οδηγεί σε ένα προδιαγεγραμένο τέρμα, είτε καλό είτε κακό.
Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (234)
Είναι σε όλους γνωστό ότι οι πολιτισμοί και οι κοινωνίες – Αθηναϊκός, Ρωμαϊκός, Βυζαντινός κ.λπ. – γεννώνται, ακμάζουν, παρακμάζουν και πεθαίνουν. Παρ’ όλ’ αυτά λίγοι είναι διατεθειμένοι να δεχθούν αυτή τη μοίρα για τη δική τους κοινωνία. Οι μαρξιστές αυτοκαθησυχάζονται πιστεύοντας πως αφού τους πολέμους τους γεννά ο καπιταλισμός, θα τερματιστούν όταν αυτός εξαφανιστεί και επικρατήσει η αταξική κοινωνία! Συμπεριφέρονται σαν ειδωλολάτρες της Ιστορίας. Με τη σειρά της και η Δύση έχει αναπτύξει έναν αντικομμουνιστικό φανατισμό [βλέπε Μακαρθισμό]! Η πίστη των κομμουνιστών στους νόμους της ιστορικά αναγκαίας εξέλιξης χρησιμεύουν περισσότερο στο να δικαιώσουν τη δράση τους, παρά στο να την κατευθύνουν. Το κομμουνιστικό καθεστώς της ΣΕ εκπλήρωνε με διατάγματα και χωρίς αναστολές αυτό που σύμφωνα με την εκδοχή του ιστορικού υλισμού θα έπρεπε να προκύψει αυθορμήτως!
Οι πολιτικοί δεν έχουν ακόμα ανακαλύψει το μυστικό αποφυγής της βίας. Αλλά η βία γίνεται πολύ πιο απάνθρωπη όταν πιστεύει ότι βρίσκεται στην υπηρεσία μιας αλήθειας ιστορικής και απόλυτης.
Μέρος Τρίτο
Η ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ (245)
Κεφάλαιο 7
ΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥΣ (246)
Σ’ όλες τις εποχές υπήρχαν κάποιοι που ασχολούνταν με τα γράμματα (γραφείς, άνθρωποι των γραμμάτων ή καλλιτέχνες, ειδικοί επιστήμονες ή νομικοί). Το ποσοστό τους μεταβάλλεται με την οικονομική πρόοδο. Σήμερα αυξάνονται με την αύξηση του τομέα των υπηρεσιών. Όμως, ποιοι μπορούν να ενταχθούν στην κατηγορία “διανοούμενοι”, είναι συζητήσιμο.
Οι διανοούμενοι δεν είναι απαραίτητο να αγαπούν τη Δημοκρατία. Επί αιώνες υπάκουαν στις εκάστοτε εξουσίες, που τους εξασφάλιζαν τα προς το ζειν. Σήμερα διαθέτουν κάποιο κύρος και συνήθως δεν υπόκεινται στις πιέσεις της εξουσίας (παρά μόνο σε αυταρχικά καθεστώτα). Περισσότερες ευκαιρίες ανέλιξης, υπό οποιοδήποτε καθεστώς, έχει αυτός που μπορεί να χρησιμοποιήσει το λόγο πιο επιδέξια. Παρ’ όλα αυτά κάποιοι διανοούμενοι ποτέ δεν αρνήθηκαν να νομιμοποιήσουν την εξουσία.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΝΤΕΛΙΓΚΕΤΣΙΑ (248)
Ιντελιγκέτσια = επαγγελματίες της διανόησης. Ποιοι ανήκουν στην ιντελιγκέτσια;
Ο όρος ιντελιγκέτσια φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Ρωσία του 19ου αι. Περιλάμβανε όσους είχαν λάβει δυτική εκπαίδευση, εκτός των παραδοσιακών πλαισίων, οι οποίοι αντιτίθεντο στη καθεστηκυία τάξη και προωθούσαν την επανάσταση. Στη Δύση όπου η νεωτερική κουλτούρα αναπτύχθηκε ομαλά η ρήξη με το παρελθόν δεν ήταν τόσο απότομη.
Σε κάθε περίπτωση δεν είναι αλήθεια ότι όλοι οι διανοούμενοι εχθρεύονται το καθεστώς των κοινωνιών μέσα στις οποίες ζουν (π.χ. Κινέζοι, αρχαίοι Αθηναίοι, κ.λπ.).
Όλα τα δόγματα και καθεστώτα – παραδοσιαρχία, φιλελευθερισμός, δημοκρατία, εθνικισμός, φασισμός, κομμουνισμός – είχαν και έχουν τους ιεροψάλτες τους.
Η ιντελιγκέτσια παρέμεινε κοινωνικά ευρύτερη και πιο ανοιχτή από την ιθύνουσα τάξη. Η διεύρυνσή της ευνόησε όσους βρίσκονταν στην εξουσία στη ΣΕ, αφού μπορούσαν να πιστώνουν στο σοσιαλισμό ό,τι θετικό έφερνε η οικονομική ανάπτυξη. Το ίδιο φαινόμενο θα είναι αρνητικό για τη δημοκρατία αν τα παιδιά των μικροαστών αντί να ακολουθήσουν τις αξίες των παλαιοτέρων διατηρήσουν μια νοσταλγία για ξεσηκωμούς και ηρωισμούς. Αυτό κάνουν οι διανοούμενοι στη Δύση: αξιολογούν τη χώρα τους και τους θεσμούς της με βάση το ιδεώδες αντί με την πραγματικότητα και μοιραία τα βρίσκουν ελλειμματικά. Μέσω μιας ιδεολογικής ή ιστορικής κριτικής τα βάζουν με την παρούσα κοινωνία εν ονόματι μιας προσδοκώμενης. Αποδίδουν τις αδικίες στη φύση του τρέχοντος συστήματος (του καπιταλισμού). Όμως, με το να λες όχι σε όλα καταλήγεις να τα δέχεσαι όλα.
Γι’ αυτούς τους δυτικούς διανοούμενους, ποτέ η απόδειξη της ενοχής δεν είναι ικανοποιητική αν το δικαστήριο είναι Αμερικανικό και ποτέ η καταπίεση δεν είναι υπερβολική όταν στοχεύει αντικομμουνιστές.
Ο δυτικός διανοούμενος, όποια κι αν είναι η βία των πολεμικών του κηρυγμάτων σπάνια καταβάλλει αντίτιμο γι’ αυτό. Το να υπογράψει κάποιος αιτήματα υπέρ των Ρόζενμπεργκ ή εναντίον του επανεξοπλισμού της Δ. Γερμανίας, να αποκαλεί την αστική τάξη γκανγκστερική συμμορία ή να παίρνει μονίμως θέση υπέρ της ΣΕ δεν έχει καμία επίπτωση. Αυτό δεν μπορούν να το κάνουν στη ΣΕ.
Η ΙΝΤΕΛΙΓΚΕΤΣΙΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ (257)
Στην εσωτερική πολιτική οι διανοούμενοι δεν διαφέρουν από οποιαδήποτε άλλη ομάδα συμφερόντων. Χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους για να πετύχουν τους σκοπούς τους.
Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ (264 – είναι η Γαλλία)
Γιατί άραγε τόσοι διανοούμενοι απεχθάνονται – ή εκφράζονται σαν να απεχθάνονται – μια κοινωνία που τους παρέχει αξιοσέβαστο επίπεδο ζωής συγκριτικά με τους συνολικούς πόρους της χώρας, δεν επιβάλλει προσκόμματα στο δρόμο τους και διακηρύσσει ότι τα πνευματικά έργα συνιστούν ύψιστες αξίες;
Οι ρίζες του ευρωπαϊκού και ιδιαίτερα του γαλλικού αντιαμερικανισμού – Η απώλεια ισχύος, πλούτου και κύρους είναι παρεμφερής για όλα τα έθνη της Ευρώπης. Η Γαλλία και η ΜΒ εξέρχονται πτωχευμένες από δύο ΠΠ όπως και η Γερμανία. Η ανωτερότητα του κατά κεφαλή πλούτου και της δυνητικής ισχύος των ΗΠΑ απορρέουν κι από τη δημογραφική τους ανωτερότητα. Αλλά χωρίς τους πολέμους του 20ου αι. η Γαλλία και η ΜΒ θα είχαν συνεχίσει να επικρατούν στον κόσμο χρηματοδοτώντας τις εισαγωγές τους χάρη στα κέρδη από επενδύσεις στο εξωτερικό. Σήμερα, απειλούμενες από τη ΣΕ δυσκολεύονται να ζήσουν χωρίς εξωτερική βοήθεια. Νιώθουν ανίκανες να υπερασπιστούν μόνες τους εαυτούς τους. Η διαφορά μεταξύ αμερικανικής και ευρωπαϊκής παραγωγικότητας μεγεθύνεται. Πώς περιμένουμε οι Ευρωπαίοι να συγχωρήσουν εκείνους που επωφελήθηκαν από τις συνέπειες της παραφροσύνης τους; Ακόμα κι αν οι Αμερικανοί ήταν άμεμπτοι και πάλι οι Ευρωπαίοι θα αγανακτούσαν με την άνοδό τους. Είναι συνηθισμένο να κακολογείται ο ηγέτης.
Στην ουσία η ευρωπαϊκή αριστερά καταγγέλλει τις ΗΠΑ για ότι πέτυχαν δίχως να ακολουθήσουν μεθόδους σύμφωνες με τους επαναστατικούς κώδικες. Όλα τα πέτυχαν με την ιδιωτική πρωτοβουλία και με τον ανταγωνισμό και όχι με την παρέμβαση του κράτους, δηλ. εφαρμόζοντας τον καπιταλισμό. Αυ΄το δεν το ανέχονται οι Ευρωπαίοι αριστεροί.
Οι ΗΠΑ είναι επιφυλακτικές απένατι στην εξουσία που διαφθείρει. Παραμένουν σιωπηρά εχθρικές προς την αυθεντία, δηλ. στον ισχυρισμό ορισμένων ότι γνωρίζουν καλύτερα από τον κοινό θνητό τη συνταγή της επιτυχίας.
Η ΚΟΛΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ (276 – οι ΗΠΑ, σύμφωνα με του Γάλλους διανοούμενους)
Οι Αμερικανοί διανοούμενοι γίνονται όλο και πιο εξειδικευμένοι σε ένα θέμα – τους λείπει η σφαιρικότητα των ευρωπαίων και κυρίως των Γάλλων. Υπάρχει σαφής πολεμική μεταξύ Αμερικανών και Γάλλων διανοουμένων. Στην Αμερική οι Γάλλοι αριστεροί διανοούμενοι θεωρούνται κομμουνιστές από τους Μακαρθυστές. Παρόλα αυτά πάρα πολλοί στις ΗΠΑ είναι εναντίον του Μακαρθυσμού, χωρίς όμως να υιοθετούν αριστερές ιδέες και θεωρίες. Οι Βρετανοί διανοούμενοι είναι πολύ λιγότερο ακραίοι από τους Γάλλους.
Κεφάλαιο 8
ΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥΣ (285)
Το τέλος του Β’ ΠΠ δεν σηματοδότησε την ειρήνη.
ΤΑ ΜΕΙΖΟΝΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ (286)
Παραθέτει συνοπτικά τη διεθνή κατάσταση, όπως την αντιλαμβάνονται διάφορες χώρες, περί το 1954-55, με παραπομπές στον καπιταλισμό, το σοσιαλισμό, τον κομμουνισμό και τις απόψεις υπέρ ή εναντίον τους.
ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ (289)
Η τέχνη των Βρετανών διανοουμένων έγκειται στο να περιορίζουν σε όρους τεχνικούς τις συχνά ιδεολογικές συγκρούσεις. Η τέχνη των Αμερικανών διανοουμένων έγκειται στο να μεταμορφώνουν σε ηθικές συγκρούσεις τις διαφωνίες που αφορούν τα μέσα κυρίως, παρά τους στόχους. Η τέχνη των Γάλλων διανοουμένων έγκειται στο να αγνοούν και, αρκετά συχνά, να επιβαρύνουν τα πραγματικά προβλήματα του έθνους τους με την επηρμένη διάθεση να στοχάζονται για λογαριασμό ολόκληρης της ανθρωπότητας.
ΟΙ ΙΑΠΩΝΕΣ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ (299)
Ο ΡΑ συγκρίνει τους Ιάπωνες με τους Γάλλους διανοουμένους, οι οποίοι παρά τη διαφορετική τους κουλτούρα κλίνουν κι αυτοί προς την αριστερά.
Αναφέρει ότι οι Ιάπωνες διανοούμενοι διαβάζουν με το ίδιο πάθος τον Αντρέ Ζιντ (που έγραψε για την απογοήτευσή του από τη ΣΕ) και τον Ζαν-Πωλ-Σαρτρ (που εκθιάζει τη ΣΕ) – σελ. 306 στο επόμενο κεφάλαιο. Έτσι έχουν επηρεαστεί από τους Γάλλους διανοούμενους.
Οι διανοούμενοι υποφέρουν από την ανικανότητά τους να αλλάξουν την πορεία των γεγονότων, αλλά υποτιμούν την επίδρασή τους σε αυτά. Με βάση τις ιδέες που διατυπώνουν δημιουργούν μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα η οποία τελικά επηρεάζει τους πολιτικούς.
Υπάρχουν αναλογίες μεταξύ Γαλλίας-Ιαπωνίας: Όπως και στη Γαλλία, η ιαπωνική κυβέρνηση διατηρεί με τις ΗΠΑ στενή συμμαχία, την οποία παθητικά απορρίπτει η πλειονότητα της ιντελιγκέτσιας. Οι διανοούμενοι νιώθουν ταπεινωμένοι επειδή η χώρα τους συντηρείται και προστατεύεται από τις ΗΠΑ. Μέχρι χθες η Ιαπωνία ήταν εχθρός του σημερινού προστάτη της, ενώ η Γαλλία σύμμαχός του, αλλά αυτή η διαφορά του παρελθόντος δεν παραγράφει την ομοιότητα που υφίσταται στις παρούσες συνθήκες.
Από τη στιγμή που η Κίνα, ενοποιημένη υπό μια ισχυρή κυβέρνηση, θα εκβιομηχανιστεί και θα αναπτυχθεί, η Ιαπωνία είναι καταδικασμένη σε θέση υφισταμένου. Το ίδιο συμβαίνει και με τη Γαλλία όπου οι γεωγραφικές της διαστάσεις και οι πλουτοπαραγωγικές της πηγές δεν της επιτρέπουν να παίξει πτρωταγωνιστικό ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις.
Μολονότι η ιαπωνική κοινωνία και οικονομία είναι δυναμικές υπάρχει δυσαναλογία μεταξύ αυτού που οι διανοούμενοι αναμένουν από το έθνος και εκείνου που η κυβέρνηση μπορεί να τους προσφέρει, όπως δηλ. συμβαίνει και με τους Γάλλους διανοούμενους. Και οι δυο αποδίδουν όλα τα κακά στον “καπιταλισμό”. Στην πραγματικότητα απεχθάνονται τον αμερικανισμό όχι εξαιτίας του Μακάρθυ ή των καπιταλιστών, αλλά γιατί έχουν ταπεινωθεί από την αμερικανική ισχύ κι αισθάνονται τις πολιτιστικές τους αξίες να απειλούνται από τις μάζες των οποίων την πρόοδο θα όφειλαν να επικροτούν, σύμφωνα και με την αριστερή τους ιδεολογία (που επιδιώκει την ευημερία των μαζών).
Ιστορική αναδρομή της Ιαπωνίας: Η ιαπωνική κουλτούρα παρέλαβε μια θρησκεία ινδικής καταγωγής, η οποία είχε περάσει από το Ιράν και την Κίνα, παίρνοντας επίσης από την Κίνα ένα σύστημα γραφής και τις πρώτες αρχιτεκτονικές, γλυπτικές και ζωγραφικές φόρμες. Σε όλα αυτά τα δάνεια έβαλε τη σφραγίδα της δικής της ιδιοφυΐας. Οι μεταρρυθμιστές της περιόδου του αυτοκράτορα Μεϊτζί επιδίωξαν να πάρουν από τη Δύση ό,τι έκριναν απαραίτητο για τη στρατιωτική τους ισχύ, που ήταν απαραίτητη γι την ανεξαρτησία της χώρας. Κατανόησαν πως η στρατιωτική ισχύς δεν απαιτούσε μόνο κανόνες (όπλα) και πειθαρχία, αλλά και ένα κοινωνικό σύστημα. Εισήγαγαν μια δυτικού τύπου νομοθεσία, πανεπιστήμια και επιστημονική έρευνα. Ταυτόχρονα, προσπάθησαν να αποκαταστήσουν τη λατρεία του αυτοκράτορα και το πνεύμα πανάρχαιων εθίμων. Αυτός ο συνδυασμός υπήρξε ασταθής, όπως ασταθείς θα αποδειχθούν και όλοι οι συνδυασμοί βιομηχανικής κοινωνίας της Δύσης με ασιατικές αντιλήψεις. Κατάφερε, όμως, να οικοδομήσει μια μεγάλη δύναμη, που ίσως να είχε διαρκέσει περισσότερο χωρίς την περιπέτεια των κατακτήσεων και της καταστροφής.
Η αποσύνθεση που ακολούθησε την ήττα του Β’ ΠΠ πολύ πιθανό να οδηγούσε του διανοούμενους στον κομμουνισμό αν η Κίνα μπορούσε να προσφέρει μια βελτιωμένη εκδοχή του. Σ’ αυτή την περίπτωση λόγω και της αμερικανικής κατοχής η οποία διέλυσε τις περισσότερες ιαπωνικές παροδόσεις, ο κομμουνισμός θα εύρισκε πρόσφορο κενό.
Η ΙΝΔΙΑ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ (306)
Σε αντίθεση με τους Ιάπωνες διανοούμενους που επηρεάστηκαν από τους Γάλλους συναδέλφους τους γιατί είχαν αρκετά κοινά στοιχεία, οι Ινδοί παρ’ ότι προοδευτικοί δεν κλίνουν προς τον κομμουνισμό (φοβούνται τον Μάο περισσότερο από τον Αϊζενχάουερ) αλλά είναι αντιιμπεριαλιστές.
Οι Ιαπωνία έχει επιρροές από ΗΠΑ, Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία επειδή πολλοί Ιάπωνες σπούδασαν ή έζησαν για κάποια χρόνια στη Δύση. Αντιθέτως στην Ινδία οι μόνες δυτικές επιρροές είναι Βρετανικές.
Η γαλλική επιρροή προτρέπει σε επανάσταση. Οι Γάλλοι διανοούμενοι είναι ανυπόμονοι, δεν περιμένουν τη σταδιακή βελτίωση της κατάστασης, τη θέλουν εδώ και τώρα. Η αμερικανική επιρροή διαχέει μια απεριόριστη αισιοδοξία και την κατάργηση κάθε παράδοσης με αποτέλεσμα να βλάπτεται η συνοχή της κοινωνίας, γεγονός που επίσης ωθεί τους ανθρώπους προς τα αριστερά. Η Βρετανική επιρροή είναι πολύ πιο συντηρητική, προάγει τη σταδιακή βελτίωση της κατάστασης.
Ο δογματισμός του κομμουνισμού τον καθιστά κατώτερο από τις ελεύθερες ιδεολογίες, αφήνοντάς τον ανώτερο μόνο για όσους αναζητούν θρησκευτική πίστη. Ο διανοούμενος που δεν νιώθει πια συνδεδεμένος με οτιδήποτε (θρησκεία, παράδοση κ.λπ.), επιθυμεί μια βεβαιότητα, ένα σύστημα, που του το προσφέρει το όπιο της Επανάστασης.
Η δύναμη ή η αδυναμία του φιλελευθερισμού εξηγεί το γιατί κάποιοι προσχωρούν στον κομμουνισμό.
Κεφάλαιο 9
ΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ (317)
Οι ομοιότητες θρησκείας και κομμουνισμού (κοσμικής θρησκείας) είναι πρόδηλες. Το ερώτημα είναι, ποιο το νόημα μιας κοσμικής θρησκείας στη Δύση, (όπου την πιστεύουν οι μαρξιστές διανοούμενοι) σε ένα περιβάλλον εμποτισμένο από τον χριστιανισμό (όπου ήδη επικρατεί μια θρησκεία);
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΨΗ Ή ΚΟΣΜΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ; (318)
Ο κομμουνισμός αναπτύχθηκε βάσει μιας οικονομικής και πολιτικής θεωρίας σε μια περίοδο σταδιακής αποδόμησης της εκκλησίας. Ο σοσιαλισμός εμφανίστηκε λιγότερο σαν οικονομική θεωρία και μέθοδος και περισσότερο σαν τρόπος απαλλαγής των ανθρώπων από τη δυστυχία.
Οι ιδεολογίες της δεξιάς και της αριστεράς, ο φασισμός και ο κομμουνισμός, είναι στην ουσία αθεϊστικές γιατί ασχολούνται με το τώρα και όχι με το επέκεινα. Βέβαια όλες οι ιδεολογίες έχουν ένα τμήμα φανατισμού που προσομοιάζει με δογματική θρησκεία, όχι όμως στο βαθμό του κομμουνισμού. Η μαρξιστική προφητεία ταυτίζεται με την ιουδαιο-χριστιανική. Κάθε προφητεία καταδικάζει ό,τι υπάρχει δείχνοντας αυτό που οφείλει να υπάρχει. Επίσης επιλέγει κάποιον /ους που θα οδηγήσει τους ανθρώπους (τους προλετάριους) από το κακό παρόν στο καλό μέλλον. Το ΚΚ είναι η Εκκλησία που θα οδηγήσει το προλεταριάτο στο καλό τέρμα, εξουδετερώνοντας τους αστούς (αντίστοιχοι με τους παγανιστές, που δεν πιστεύουν στα ευαγγέλια) και τους σοσιαλιστές (Εβραίους, που δεν πιστεύουν στην επανάσταση).
ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΑΘΟΥΝΤΕΣ (323)
Ο κομμουνισμός είναι μια ιδεολογία που έχει μετατραπεί σε δογματισμό. Είναι μια κοσμική θρησκεία.
Υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ κομμουνιστών και σοσιαλιστών. Οι πρώτοι καταγγέλλουν τους δεύτερους ως προδότες. Οι δεύτεροι καταγγέλλουν το σκάνδαλο ενός σοσιαλισμού χωρίς δημοκρατία ή μιας δικτατορίας ΕΠΙ του προλεταριάτου, βαφτισμένης ως δικτατορίας ΤΟΥ προλεταριάτου – έχουν όμως μια αμφιβολία, μήπως και δεν υπάρχει άλλος δρόμος για να φτάσουν στην αταξική κοινωνία.
Η δογματική κοσμική θρησκεία του κομμουνισμού είναι ανάλογη και αντίστοιχη με την δογματική κοσμική θρησκεία του φασισμού.
Να αποδίδεις στο σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο συντόμευσε κατά πολλά χρόνια την αποκατάσταση της γαλλικής οικονομίας, ευθύνη για τα χαμηλά ημερομίσθια και την αθλιότητα που επικρατεί, αποτελεί τυπικό παράδειγμα υποκατάστασης των γεγονότων από το δόγμα.
Οι διψασμένοι για αυτοθυσία χριστιανοί, βλέπουν στον κομμουνισμό κάτι πολύ παραπάνω από απόψεις για ένα οικονομικό καθεστώς, κάτι πολύ παραπάνω από μια ιδεολογία μεταξύ άλλων ιδεολογιών.
Έχουμε διαχωρίσει τους ανθρώπους της Εκκλησίας από τους πιστούς, εκείνους που πρώτα εντάσσονται στο Κόμμα από εκείνους που πρώτα υιοθετούν την προφητεία. Η διάκριση δεν συμπίπτει με εκείνη του αγωνιστή ως προς τον συνοδοιπόρο. Ο αγωνιστής έχει κάνει το αποφασιστικό βήμα, έχει αποδεχθεί το δόγμα, ενώ ο συνοδοιπόρος μένει στο κατώφλι του. Ωστόσο, ο δεύτερος δεν είναι απαραίτητα πιστός, με την έννοια που χρησιμοποιήσαμε για τον όρο, ούτε ο πρώτος, στο βάθος του εαυτού του πάντα, είναι άνθρωπος της Εκκλησίας.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΟΝ ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟ (331)
Με τον Διαφωτισμό, την πρόοδο της επιστήμης και τη σταδιακή παρακμή της θρησκείας άρχισε να διαφαίνεται, πριν ακόμα κι από την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, η ανησυχία και η ανάγκη να βρεθεί μια πολιτική θρησκεία που να κρατήσει τη συνοχή της κοινωνίας.
Ο φιλελεύθερος θεωρεί δεδομένο το ατελές των ανθρώπων και αποδέχεται ένα καθεστώς στο οποίο η ευημερία θα προέλθει ως αποτέλεσμα αμέτρητων απρόσωπων δράσεων, και ποτέ από κάποια συνειδητή επιλογή και ακριβή σχεδιασμό. Σε τελική ανάλυση υιοθετεί έναν πεσιμισμό που θεωρεί την πολιτική σαν την τέχνη δημιουργίας τέτοιων συνθηκών ώστε τα ελαττώματα των ανθρώπων να συνεισφέρουν στο καλό του Κράτους. Αντιθέτως, ο μαρξιστής αν και παραδέχεται την ετερογονία τω σκοπών όσον αφορά το παρελθόν, θεωρεί ότι έχει τον τρόπο να σχεδιάσει την γρήγορη άφιξη στο ευημερούν τέρμα, το οποίο εξάπαντος γνωρίζει. Έτσι η μαρξιστική ιδεολογία γίνεται θρησκεία και σταλινικό δόγμα.
ΚΟΣΜΙΚΟΣ ΚΛΗΡΙΚΑΛΙΣΜΟΣ (339)
Η ιντελιγκέτσια της αριστεράς ξεκίνησε με διεκδικήσεις ελευθερίας και καταλήγει να υποτάσσεται στο δόγμα του Κόμματος και του Κράτους. Αρχηγός του Κράτους και ηγέτης της Εκκλησίας είναι το ίδιο πρόσωπο στη βυζαντική παράδοση και στο σοβιετικό καθεστώς. Στη Δύση ωστόσο, συχνότερα απ’ όσο στην Ανατολική Ευρώπη, ορισμένοι πιστοί δυσκολεύονται να διακρίνουν το δράμα της σταύρωσης από εκείνο του προλεταριάτου, την αταξική κοινωνία από το χιλιαστικό βασίλειο. Πιθανώς ο διανοούμενος δυσκολεύεται περισσότερο από τον κοινό άνθρωπο να χειραφετηθεί από αυτή την ιδεολογία, η οποία αποτελεί έργο του, όπως και το Κράτος που θεμελιώθηκε επάνω της.
Ο Μαρξ χαρακτήριζε την πίστη όπιο του λαού. Είτε το θέλει είτε όχι, η Εκκλησία σταθεροποιεί την καθιερωμένη ανισότητα. Βοηθάει τους ανθρώπους να αντέχουν ή να ξεχνούν τα βάσανά τους, αντί να τα θεραπεύουν. Προσηλωμένος στις ανησυχίες για το επέκεινα, ο πιστός αδιαφορεί για την οργάνωση της Πολιτείας. Η μαρξιστική ιδεολογία παίζει τον ίδιο ρόλο, αλλά ακόμα πιο αυταρχικά από την Εκκλησία.
Το χριστιανικό όπιο κάνει τον λαό παθητικό, το κομμουνιστικό όπιο τον παρακινεί στην εξέγερση. Τι σημασία είχαν τα εκατομμύρια πτώματα μπρος στην αταξική κοινωνία.
Η ΜΟΙΡΑ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ (351)
Οι διανοούμενοι στη Γαλλία και στη Δύση κατηγορούν κάθε αυθαιρεσία και καταπίεση σε όλο τον κόσμο και βεβαίως και στα δικά τους Δυτικά καπιταλιστικά καθεστώτα. Οι διανοούμενοι στις κομμουνιστικές χώρες κατηγορούν όλους όσους και οι δυτικοί τους συνάδελφοι εκτός από τα δικά τους καθεστώτα. Υπάρχουν και οι πρώην κομμουνιστές στη Δύση που κατηγορούν και τα κομμουνιστικά καθεστώτα.
Στις καπιταλιστικές χώρες, ο υποβιβασμός της κουλτούρας από την τεχνική (την εξειδίκευση σε όλους τους τομείς, που επιδιώκει τη βελτίωση της καθημερινής ζωής) πικραίνει ένα μέρος των λογίων και τους δίνει μια εντύπωση απομόνωσης. Η αυστηρή εξειδίκευση ξυπνά τη νοσταλγία μιας άλλης κατάστασης, όπου ο διανοούμενος δεν θα ενσωματώνεται ως μισθωτός σε εμπορικές επιχειρήσεις, αλλά ως στοχαστής σε κάποια ανθρώπινη κοινότητα.
Τροφίμ Λυσένκο – υποτίθεται ότι ανακάλυψε νέες επαναστατικές και άκρως αποδοτικές μεθόδους αναπαραγωγής και γεωργίας, που όμως ποτέ δεν αποδείχθηκαν. Το σοβιετικό καθεστώς επί Στάλιν φυλάκισε περίπου 3,000 βιολόγους που διαφώνησαν μαζί του.
Julien Benda, “Η προδοσία των διανοουμένων”, 1927. Οι διανοούμενοι υποστήριζαν τυφλά τη χώρα τους καταγγέλλοντας το βάρβαρο εχθρό, χωρίς να εξετάζουν τις φρικαλεότητες της δικής τους πλευράς, αντί να υπηρετούν υψηλότερες και μονιμότερες αξίες.
Το πρόβλημα της στρατευμένης διανόησης.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ – ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ; (362)
Οι βασικές αρχές λειτουργίας των βιομηχανιών είναι και θα παραμείνουν οι ίδιες ανεξαρτήτως αν λειτουργούν υπό καπιταλιστικό ή κομμουνιστικό καθεστώς.
Τις επαναστάσεις του 20ου αι. δεν τις σκέφτηκαν προλετάριοι αλλά διανοούμενοι.
Αιχμάλωτοι μιας μαρξιστικής-λενινιστικής ορθοδοξίας, οι διανοούμενοι της Ανατολής δεν δικαιούνται να ομολογήσουν γεγονότα ολοφάνερα (τον ολοκληρωτισμό του κομμουνιστικού καθεστώτος). Οι διανοούμενοι της Δύσης διστάζουν να ομολογήσουν ότι χωρίς ελευθερία στην έρευνα, στην ατομική επιχείρηση, στις πρωτοβουλίες των εμπόρων και των βιομηχάνων, ίσως αυτός ο πολιτισμός να μην είχε ποτέ εμφανιστεί.
Τα αναπτυσσόμενα κράτη δεν οφείλουν πια να ανακαλύψουν νέες τεχνικές και μεδόδους για να προοδεύσουν, τις βρίσκουν έτοιμες από τα αναπτυγμένα.
Οι σκεπτικιστές ίσως φέρουν τη λογική και απομακρύνουν τον φανατισμό.
Αλέξανδρος Τζιρκώτης Alexandros Tzirkotis 