[Πιστεύω ότι υποτιμά το κομματικό κόστος που θα κατέβαλλε ο ΚΜ και μάλιστα εν όψει εκλογών, αν έδειχνε ότι έστω και οριακά υποστήριζε τη Συμφωνία.]
Πηγή: https://www.kathimerini.gr/opinion/563042818/o-voykefalas-kai-ta-fantasmata-toy-makedonikoy/
ΚΩΣΤΗΣ ΚΟΡΝΕΤΗΣ 26.05.2024 • 19:52
Πάνω από τριάντα χρόνια έχουν περάσει από τη στιγμή που αναδύθηκε το «νέο» μακεδονικό ζήτημα το 1991, με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Στα απόνερα της κατάρρευσης του ανατολικού μπλοκ και της ανόδου των εθνικισμών, η Ελλάδα βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα όταν στα βόρεια σύνορά της μαινόταν μια εμφύλια διαμάχη που θα άλλαζε τον χάρτη της περιοχής, επιβεβαιώνοντας όλα τα χιλιοειπωμένα κλισέ περί πυριτιδαποθήκης των Βαλκανίων.
Εκείνη την κρίση με την ανεξάρτητη πλέον «Δημοκρατία της Μακεδονίας» η Ελλάδα δεν τη διαχειρίστηκε σωστά, παρότι ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε σωστά προβλέψει πως μόνο μια σύνθετη ονομασία θα έλυνε το αδιέξοδο. Αλλά στα δεξιά και στα αριστερά του –και βέβαια εντός του ίδιου του κόμματός του– είχε να αντιμετωπίσει το εθνικιστικό θηρίο. Αντί λοιπόν να συναινέσει σε μια λογική λύση στο ζήτημα του ονόματος της γείτονος, η χώρα βυθίστηκε σε έναν εθνικιστικό πυρετό συλλαλητηρίων, λαβάρων, και Μεγαλέξανδρων, χωρίς προηγούμενο. Εχοντας ως οδηγό το φάντασμα του Βουκεφάλα, δεν βοήθησε ούτε τη συλλογική αυτογνωσία ούτε και την εξωτερική πολιτική της.
Τον Μητσοτάκη διαδέχτηκε ο επανακάμψας Ανδρέας Παπανδρέου, που θα επέβαλλε τη σκληρή γραμμή και την επιβολή μονομερούς εμπάργκο για να εκβιάσει μια λύση το 1994. Η περίφημη «ενδιάμεση συμφωνία» ένα χρόνο αργότερα θα έφερνε κάποια αποτελέσματα και μια σχετική ύφεση, αλλά οι σχέσεις των δύο πλευρών είχαν πλέον διαταραχθεί σοβαρά.
Eκτοτε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η σκληρή στάση της Ελλάδας όχι μόνο εξέθρεψε παραπάνω μακεδονομάχους της άλλης πλευράς, αλλά και μια κάστα νέων πολιτικών που δεν είχαν τη διαλλακτικότητα του παλαίμαχου Κίρο Γκλιγκόροφ των 90s. Από αυτή τη μήτρα ξεπήδησαν ο πολύς Νίκολα Γκρούεφσκι και οι συν αυτώ εθνικιστές του VMRO (στην εξουσία το 2007), μαθημένοι να μισούν την Ελλάδα και γαλουχημένοι με το δικό τους εθνικιστικό παραμύθι. Τα Σκόπια θα μετατρέπονταν στο βασίλειο της αρχαιοπληξίας και του κιτς· οι εκεί Βουκεφάλες ήταν χρυσοποίκιλτοι και θεόρατοι. Μετά το περίφημο βέτο της Ελλάδας στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2008, που θα ανέκοπτε την προοπτική ένταξης της τότε πΓΔΜ, η τελευταία θα πήγαινε την Ελλάδα στη Χάγη για αθέτηση της ενδιάμεσης συμφωνίας και θα δικαιωνόταν.
Οι εξάρσεις, οι υφέσεις, οι ταραγμένες σχέσεις και οι σταθμοί στο Μακεδονικό από το 1990.
Η έλευση του σοσιαλδημοκράτη Ζόραν Ζάεφ και η σύμπλευσή του με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ (αλλά όχι ΑΝΕΛ) σχεδόν δέκα χρόνια μετά θα άλλαζε άρδην το σκηνικό. Δεδομένων των συνθηκών και του τετελεσμένου της αναγνώρισης της γείτονος ως «Μακεδονίας» από 140 κράτη, η συμφωνία των Πρεσπών ήταν ανέλπιστα καλή για τα ελληνικά συμφέροντα: μια λύση με σύνθετη ονομασία και γεωγραφικό προσδιορισμό, erga omnes. Η συμφωνία υποχρέωνε την πΓΔΜ να αλλάξει το καταστατικό της όνομα σε Βόρεια Μακεδονία, αναθεωρώντας ριζικά το σύνταγμά της (πράγμα που πιθανότατα δεν έχει προηγούμενο στις διεθνείς σχέσεις, χωρίς να έχει μεσολαβήσει πολεμική σύρραξη) και απαλείφοντας τις όποιες αναφορές με αλυτρωτικό περιεχόμενο.
Οι Πρέσπες φάνηκε να βάζουν τέλος σε ένα θέμα που ταλάνισε τις δύο χώρες για δεκαετίες. Ηταν η τέλεια λύση; Σαφώς και όχι· είναι γνωστές οι ενστάσεις για τις αναφορές σε μακεδονική ιθαγένεια και γλώσσα που παρέμειναν. Βέβαια, καμία συμφωνία δεν μπορεί να ικανοποιεί πλήρως μόνο τη μία πλευρά. Και εδώ το τίμημα ήταν σχετικά μικρό. Αλλωστε η διαχείρισή της για την πολιτική ηγεσία της Βόρειας Μακεδονίας θα αποδεικνύονταν μια καυτή πατάτα μακροπρόθεσμα. Δυστυχώς ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αρχηγός της τότε αντιπολίτευσης, υπέθαλψε τους εχθρούς της συμφωνίας, που αλάλαζαν στις πλατείες φέροντες περικεφαλαίες και μακεδονικές ασπίδες. Και αυτό κόντρα στα πιστεύω του γιατί πλέον «έβλεπε» εξουσία, ενώ ταυτόχρονα φοβόταν το ξέσπασμα ενός δεξιού εμφυλίου στο εσωτερικό της Ν.Δ. εάν έπραττε διαφορετικά. Αργότερα ως πρωθυπουργός θα δήλωνε πως θα σεβόταν τη συνθήκη, αλλά άφησε πέντε χρόνια να περάσουν χωρίς να την εφαρμόσει πλήρως.
Η Βόρεια Μακεδονία δεν πήρε τα δυτικά ανταλλάγματα που περίμενε – την ευρωπαϊκή ένταξη, την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία. Ο Ζάεφ εξαφανίστηκε από το πολιτικό σκηνικό και το VMRO και οι λοιπές ακραίες δυνάμεις κάνουν πλέον παιχνίδι μόνες τους. Αυτό που διαφαίνεται τώρα είναι πως οι εθνικιστές θα παίξουν έναν διαρκή κλεφτοπόλεμο με την Ελλάδα για τις δικές τους καιροσκοπικές στοχεύσεις, χωρίς να τηρούν τη συμφωνία κατά γράμμα, αλλά χωρίς και να την καταγγέλλουν, γιατί το τίμημα θα είναι βαρύ. Η ελληνική κυβέρνηση, από την άλλη, θα όφειλε να τηρεί απαρέγκλιτα όσα εγκαλεί τη γείτονα πως δεν τηρεί εκείνη. Θα έπρεπε να είχε ήδη εφαρμόσει τα τρία μνημόνια που προβλέπονταν χωρίς κωλυσιεργίες και προσχηματικά προσκόμματα, ώστε να βαθύνει τη συνεργασία· τώρα ίσως είναι ήδη πολύ αργά για κάτι τέτοιο.
Δυστυχώς, παρά τις Πρέσπες, το ζήτημα του Μακεδονικού συνεχίζει να ερεθίζει εσωτερικά ακροατήρια και να υπακούει σε εσωκομματικούς συσχετισμούς και σκοπιμότητες ένθεν και ένθεν. Ετσι όμως όχι μόνο δεν λύνεται οριστικά, αλλά επιστρέφει και μας κατατρύχει· όπως το φάντασμα του Βουκεφάλα.
Ο κ. Κωστής Κορνέτης είναι επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
Αλέξανδρος Τζιρκώτης Alexandros Tzirkotis 