Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκδήλωση της εφημερίδας Ναυτεμπορική για τα 100 χρόνια της, που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Ακρόπολης
Ναυτεμπορική 1924- 2024:
Μια μαρτυρία της σύγχρονης ελληνικής οικονομικής και πολιτικής Ιστορίας
Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Λαοδικείας, κ. Θεοδώρητε,
Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Νέας Ιωνίας κ. Γαβριήλ,
κ. πρώην Πρωθυπουργέ,
κυρίες και κύριοι Υπουργοί,
κυρίες και κύριοι, αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι,
είναι μεγάλη τιμή για εμένα το γεγονός ότι οι άνθρωποι της Ναυτεμπορικής μου ζήτησαν σήμερα να απευθύνω κάποιες σκέψεις στο πυκνό και υψηλού επιπέδου αυτό ακροατήριο με αφορμή τα 100 χρόνια της Ναυτεμπορικής. Ο ουσιώδης και καίριος χαιρετισμός της Αυτού Θειοτάτης Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχη με απαλλάσσει από το καθήκον να επαναλάβω πράγματα που ήδη ακούσατε και έτσι θα κερδίσω και μερικά πολύτιμα λεπτά από τον χρόνο αυτού του δείπνου.
Η Ναυτεμπορική λοιπόν που είδε το φως της δημοσιότητας πριν από 100 ακριβώς χρόνια, στις 4 Απριλίου 1924 στον Πειραιά ως «Ναυτικόν και Εμπορικόν Δελτίον» είναι μία από τις πιο έγκυρες μαρτυρίες της σύγχρονης ελληνικής οικονομικής και πολιτικής ιστορίας. Σκεφτείτε τώρα ότι η Ναυτεμπορική αποτυπώνει στο σώμα της τα 100 από τα συνολικά 200 χρόνια του βίου του νέου ελληνικού κράτους. Η επέτειος αυτή μας φέρνει πάρα πολύ κοντά σε αυτό που λέμε μακρύς ιστορικός χρόνος.
Όταν ιδρύεται από τους αδελφούς Αθανασιάδη η Ναυτεμπορική, είμαστε λίγα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, λίγα χρόνια μετά τη δίκη, την καταδίκη και την εκτέλεση των έξι, λίγα χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης και λίγες μόλις ημέρες μετά την ανακήρυξη της δημοκρατίας και την επίσημη κατάργηση της βασιλείας. Τα πρώτα 50 χρόνια της ζωής της Ναυτεμπορικής ταυτίζονται με μία μεγάλη ιστορική και εθνική περιπέτεια, ξεκινούν με μία καταστροφή, με μία πολεμική ήττα που είναι η Μικρασιατική και καταλήγουν το 1974 με ένα άλλο μεγάλο και διαρκές εθνικό τραύμα που είναι η ήττα στην Κύπρο, η εισβολή, η συνεχιζόμενη κατοχή που απετέλεσε όμως και το θεμέλιο της δεύτερης πεντηκονταετίας της χώρας και της Ναυτεμπορικής.
Εάν η πρώτη πεντηκονταετία είναι γεμάτη από κρίσεις, πολέμους, ανατροπές, η δεύτερη είναι μία ειρηνική πεντηκονταετία, της οποίας γιορτάζουμε φέτος την πολύ μεγάλη επέτειο των 50 ετών. Αυτά τα δεύτερα 50 χρόνια βεβαίως είναι ειρηνικά και αυτό μας επιτρέπει να θέσουμε νομίζω με πάρα πολύ απτό και γλαφυρό τρόπο το ερώτημα, ποια είναι η συνολική αξιολόγηση των 100 ετών που κατέγραψε η Ναυτεμπορική; Ποιοι παράγοντες επικαθόρισαν την καμπύλη της ελληνικής οικονομίας;
Η ιδιωτική πρωτοβουλία, το επιχειρείν που είναι η καρδιά της οικονομίας ή μήπως ο τρόπος με τον οποίο συγκροτείται και λειτουργεί το κράτος, η κρατούσα αντίληψη για τον οικονομικό ρόλο του κράτους, τις σχέσεις κράτους και οικονομίας, οι εθνικές περιπέτειες, οι πολιτικές συγκρούσεις, η λειτουργία του πολιτικού συστήματος, η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και της δικαιοσύνης και κυρίως οι μεγάλες διεθνείς εξελίξεις;
Νομίζω ότι η απάντηση είναι προφανής, η πολιτική είναι αυτή που προτάσσεται και είναι αυτή που επικαθορίζει την οικονομία. Στο ερώτημα εάν προηγείται η πολιτική ή η οικονομία, η ακριβής απάντηση είναι ότι προηγείται η Ιστορία, όπως την προσλαμβάνει στη μνήμη της και στη συλλογική της συνείδηση η κοινωνία.
Άρα τα πολιτικά και διεθνοπολιτικά συμφραζόμενα που καθόρισαν τις εξελίξεις τα 100 χρόνια που πέρασαν, να είμαστε βέβαιοι ότι θα καθορίσουν τις εξελίξεις και στο μέλλον. Αυτό είναι και το μεγάλο ζητούμενο, στον μικρό βαθμό που μπορούμε δούμε τι είναι αυτό που θα καθορίσει το μέλλον.
Προφανώς θα ξεκινήσουμε από τα διεθνή συμφραζόμενα και για να γίνω ακριβέστερος από τα πλανητικά συμφραζόμενα, από τις συνθήκες της κλιματικής κρίσης – δεν θα επαναλάβω καμία περαιτέρω κοινοτοπία – , από το επίπεδο της επιστημονικής γνώσης και τεχνολογικής εξέλιξης, δηλαδή από τα νέα δεδομένα που διαμορφώνει η τεχνητή νοημοσύνη. Αλλά θα έλεγα ότι αυτό από το οποίο ξεκινάμε, είναι αυτό που αντικαθιστά τη λεγόμενη κοινοτοπία του κακού που κυριάρχησε στον ευρωπαϊκό μεσοπόλεμο με τον φασισμό και τον ναζισμό. Τώρα δεν έχουμε ακόμη την «κοινοτοπία του κακού» , αλλά έχουμε την «κοινοτοπία της κρίσης» και μάλιστα της αλληλουχίας των κρίσεων, μίας πολυκρίσης, μίας μεγακρίσης, μίας permacrisis, όπως λέγεται, μίας μόνιμης κρίσης και αυτό μας εξοικειώνει διεθνώς και στην Ελλάδα με τον κίνδυνο, όμως η εξοικείωση με τον κίνδυνο υποβαθμίζει τον κίνδυνο. Αυτός είναι και ο μεγαλύτερος ίσως κίνδυνος κατά βάθος που αντιμετωπίζουμε, ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουμε τον βαθμό κινδύνου.
Όλα αυτά εξελίσσονται μέσα σε ένα διεθνές σύστημα που ρευστοποιείται πραγματικά, ο κόσμος έχει προ πολλού πάψει να είναι μονοπολικός, τώρα πια είναι εμφανώς πολυπολικός. Το πρόβλημα είναι όμως ότι το φαινόμενο του πολέμου είναι πανταχού παρόν και αυτό προσδιορίζει τα πάντα και πολιτικά και οικονομικά.
Δεν θα σας μιλήσω για τα αυτονόητα και προφανή, για το στρατηγικό πρόβλημα της Δύσης και της Ευρώπης που προσπαθεί να βρει τον εαυτό της μέσα σε έναν πολύπλοκο κόσμο, με τον παγκόσμιο νότο, τους BRICS, τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία, τα κράτη παρίες. Η πυρηνική απειλή είναι παρούσα και αυτό είναι για την Ευρώπη ένα κολοσσιαίο ζήτημα διότι δεν έχει τη δυνατότητα από πλευράς εξοπλισμών να αναπτύξει τη δική της ασπίδα. Για την Ευρώπη λοιπόν, άρα και για εμάς, το μείζον είναι το πρόβλημα της ασφάλειας που συμπαρασύρει και το πρόβλημα της δημοκρατίας και το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας και το πρόβλημα της ανάπτυξης και το πρόβλημα του τρόπου ζωής και του κεκτημένου του ευρωπαϊκού το οποίο θέλουμε να διαφυλάξουμε.
Το ζήτημα λοιπόν είναι ότι τώρα που τα πάντα εξαρτώνται από ένα ανώτερο επίπεδο πολιτικό, διεθνοπολιτικό, στο οποίο κρίνονται οι οικονομικοί συσχετισμοί και οι οικονομικές δυνατότητές μας, οι ταυτοτικές και στρατηγικές μας επιλογές δεν δίνουν αυτονόητη και επαρκή απάντηση στις προκλήσεις. Δηλαδή δεν αρκεί να λέμε ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα δυτική, ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα ευρωπαϊκή, ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα ΝΑΤΟϊκή, ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα που επενδύει στην Ελληνοαμερικανική εταιρική σχέση και στρατηγική συνεργασία, αυτά δεν μας δίνουν μία πλήρη απάντηση. Η Ελληνοαμερικανική εταιρική σχέση, για παράδειγμα, δεν καλύπτει το κενό θωράκισης που αφήνει η Ευρώπη ή εάν το καλύπτει, είναι πολύ πιθανόν να το διαπιστώσουμε εκ των υστέρων.
Οι προϋποθέσεις της εθνικής ισχύος λοιπόν είναι πολλές, πέραν των στρατιωτικών και διεθνοπολιτικών, και πρωτίστως είναι, όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές. Παράμετρος της εθνικής ισχύος είναι όχι μόνον ό,τι αφορά τις ένοπλες δυνάμεις και την εξωτερική πολιτική, αλλά η δημοσιονομική ασφάλεια, η σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος, οι θεσμικές προϋποθέσεις της ανταγωνιστικότητας. Η πορεία της οικονομίας εξαρτάται όχι μόνο από την πολιτική και εντέλει από την ιστορία, αλλά και από την αντοχή της κοινωνίας και την ποιότητα της δημοκρατίας.
Στην πραγματικότητα, κυρίες και κύριοι, καλούμαστε να επιλέξουμε ανάμεσα σε δύο εθνικά αφηγήματα, ένα αφήγημα αισιόδοξου αυτοματισμού που αντιμετωπίζει την Ελλάδα ως όαση, ευρωπαϊκή και διεθνή. Αυτό εμπεριέχει στοιχεία επανάπαυσης, αυταρέσκειας και ολιγάρκειας, είναι ένα αφήγημα ανιστόρητο. Το δεύτερο αφήγημα είναι ένα αφήγημα επίγνωσης των προβλημάτων, ιδίως των μεσομακροπρόθεσμων της ελληνικής οικονομίας και του κινδύνου της παλινδρόμησης, χωρίς να χάνουμε την πίστη μας στις δυνατότητές μας και την αισιόδοξη ατμόσφαιρα μέσα στην οποία πρέπει να κινείται η ελληνική οικονομία.
Η Ναυτεμπορική έχει τίτλους ιστορικούς που της επιτρέπουν να διεκδικήσει τον ρόλο αυτού που αναζητεί, αναδεικνύει και καταγράφει αυτούς – αυτοί είναι οι πολιτικοί και ο κόσμος της οικονομίας- που προτείνουν αφηγήσεις και ακόμη περισσότερο σχέδια και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες πολιτικές και επιχειρηματικές οι οποίες διαμορφώνουν το μέλλον της ελληνικής οικονομίας, αλλά και της ελληνικής κοινωνίας. Τα 100 χρόνια που πέρασαν νομίζω ότι είναι ο τίτλος που νομιμοποιεί τη Ναυτεμπορική να παίξει έναν ακόμη σημαντικότερο ρόλο στο μέλλον, στα επόμενα 100 χρόνια.-
* Ευάγγελος Βενιζέλος, Πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Οικονομικών, πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του ΑΠΘ
1.4.2024 Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκδήλωση για τα 100 χρόνια της Ναυτεμπορικής from Evangelos Venizelos on Vimeo.
Αλέξανδρος Τζιρκώτης Alexandros Tzirkotis 